Evangelisch Lutherse kerk
In gebruik
Foto: Flip Veldmans
Hooglandse kerkgracht 26
Leiden
Gemeente Leiden
Zuid-Holland
Leiden
Gemeente Leiden
Zuid-Holland
(Kerk)gebouw
| Kerk in 1618 gebouwd als schuilkerk achter enkele huizen aan de Hooglandsekerkgracht. In die tijd was het voor kerkgenootschappen die niet tot de calvinistische (staats)kerk behoorden toegestaan een kerk op de richten, mits deze niet al te prominent in het stadsbeeld zichtbaar was. Het kerkgebouw was toegankelijk via een poort, opgenomen in een van de gevels aan de Hooglandsekerkgracht. | |
| De Duitse Lutherse migranten volgden de diensten in hun kerk aan de Hooglandsekerkgracht. | |
| De kerk is een van de laatste nog functionerende schuilkerken in Leiden. De kerk was vooral in de Gouden Eeuw een plaats waar Lutherse vluchtelingen, onder andere uit het toenmalige Duitse Rijk, konden kerken. Daarnaast speelden studenten, waaronder opvallend veel Denen, een belangrijke rol in de kerk, ook in het bestuur.. In haar hoogtijdagen telde de gemeente zo'n vierduizend leden. | |
| Halverwege de 19e eeuw kwam het gebouw in het zicht door sloop van enkele huizen aan de Hooglandsekerkgracht. Dertig jaar later ontwierp architect W.C. Mulder een nieuwe voorgevel met een torentje in neorenaissance-stijl. Rechts hiervan is de pastorie gebouwd met zijn wit gepleisterde voorgevel in (Engelse) neogotische stijl naar ontwerp van architect J.W. Schaap. | |
| Het interieur is sober maar licht. In de zee van 19e eeuwse kerkbanken is de dooptuin met daarin de preekstoel. De beide ingangen van de dooptuin worden gemarkeerd door koperen doopbogen uit 1750. Op een aantal plekken in de kerk (glas-in-lood, lezenaar) is de zwaan aan te treffen. | |
| Op de oostelijke galerij staat het orgel. | |
| Op de gaanderij tegenover het orgel een serie van negen bijzondere schilderijen met bijbelse voorstellingen uit 1640 van Joris van Schooten (leerling van Rembrandt) en leerlingen. In de borstwering, opgenomen in de balustrade van de westwelijke galerij boven de entree, een serie schilderijen van Barend Fabritius (1624-1673). | |
| Het torentje werd omstreeks 1937 afgebroken wegens bouwvalligheid. | |
| PKN-kerk. | |
| In 2017 is bekend geworden dat de kerk in juli 2018 zal worden gesloten. De almaar slinkende groep kerkgangers kan het gebouw niet langer in stand houden. In het voorjaar van 2018 is het 400 jarig bestaan van het kerkgebouw gevierd. | |
| Een mogelijkheid is een samengaan met de Lutherse gemeente in Den Haag. Wat met het kerkgebouw en het historische orgel gaat gebeuren is nog niet bekend. | |
| De lutherse kerk deed haar kerkgebouw in 2018 in de verkoop. Er wordt gezocht naar een passende bestemming voor het gebouw. |
Bronvermelding van het (kerk)gebouw
| Boeken | |
| Brouwer: orgelluiken in Ned 66 68 afb. 92* | |
| Brouwer: sleutelstad-orgelstad 58 67 116* 117-128* 179 184 | |
| Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)74 166 212 282 | |
| Hess 32 | |
| Kruijs, M.H. van 't: disposities der verschillende orgels (1885)58, uitgave Frits Knuf, Amsterdam 1972 | |
| Vlagsma: de Friese orgels (1500-1750)145, Fryske Akademy Leeuwarden 2003 |
| Tijdschriften en andere uitgaves | |
| contactbrief voor kerkenverzamelaars 125(2018)12 | |
| de Mixtuur 11(1973)199, 34(1981)126 132, 38(1982)297, 39(1982)327 349, 51(1985)7-8, 80(1995)1005 | |
| het Orgel 12(1969)355* 359, 7/8(1979)277-278 |
Orgel locaties
| Naam gebouw | Plaats | Periode |
|---|---|---|
| Evangelisch Lutherse kerk | Leiden | - |
Orgelhistorie
| b: | Apollonius Bosch, Rotterdam (of Roelof Duyschot) 1672; orgel met orgelluiken |
| r: | Arp Schnitger 1712 ?? |
| r: | Christian Müller, Amsterdam ± 1720 |
| r: | Gebr. Assendelft 1770; M II ap: Hw 12-Rw 8 |
| r: |
H.H. Hess, Gouda 1780 - de orgelluiken zijn in 1788 verwijderd |
| b: |
Andries Wolfferts, Rotterdam 1788/90; in oude kas met materiaal uit het vorige orgel uit de 16e en 17e eeuw; M II vp: Hw 14-Rw 9-Ped 4 contract getekend op 4 juli 1788 na de voltooiing in 1790 gekeurd door de organist van de kerk Chr. Fr. Ruppe orgel op 18 april 1790 ingewijd door adviseur en nieuwe organist der kerk C.F. Ruppe (1753-1826) - onderhoud Andries Wolfferts te Rotterdam 1790 tot 1820 ?? - dispositie volgens Hess in 1815: M II vp: Man 14-Rw 9-Ped 4 - rapport op 13 juni 1860 van C.G.F. Witte te Utrecht over de staat van het orgel |
| r: | J. Schaaffelt & N.A. Lohman (Wed. H. Lohman), Leiden 1866; grote reparatie, Flageolet en Scherp vervangen door een Viola di Gamba 8; M II vp: Hw 14-Rw 8-Ped 4 |
| r: | Fa. Bik, Leiden tussen 1884 en 1932; de Gemshoorn 2 en Dulciaan 8 van het Rugwerk verdwenen |
| r: | G. van Leeuwen, Leiderdorp 1932; "grote beurt" |
| r: | 1937; Rugpositief 9 |
| r: |
Jac. van der Linden & Co, Leiderdorp 1965; windvoorziening en mechaniek gewijzigd, dispositiewijzigingen; Cornet vervangen door een Sesquialter II; M II vp: Hw 14-Rw 8-Ped 4 adviseur Adriaan Blankenstein |
Dispositie
| 1790 (Wolfferts): | |
| Manuaal C-f3 | |
| Praestant 16 discant, Bourdon 16, Praestant 8, Holpijp 8, Baarpijp 8, Octaaf 4, Roerfluijt 4, Quint 3, Octaaf 2, Cornet V, Mixtour III-IV-V 2, Trompet 8 bas/discant, Voxhumana 8 | |
| Rugpositief C-f3 | |
| Holpijp 8, Prestant 4, Fluijt 4, Octaaf 2, Gemshoorn 2, Flajeolet 1, Scherp III 1 1/2, Dulciana 8 | |
| Pedaal C-c1 | |
| Bourdoon 16, Prestant 8, Octaaf 4, Bazuijn 16 | |
| Koppel Manuaal-Rugpositief bas/discant, Koppel Pedaal-Manuaal | |
| 4 Blaasbalgen, 2 Tremulanten, 3 Afsluijtingen, Ventiel | |
| orgel gestemd in Kamertoon | |
| dispositie 1815 (volgens vervolg dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen van Jochachim Hess): | |
| Manuaal | |
| Praestant 16 discant, Bourdon 16, Praestant 8, Holpijp 8, Baardpijp 8, Quintadena 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Quint 3, Octaav 2, Cornet, Mixtuur, Trompet 8, Vox humana 8 | |
| Rugwerk | |
| Prestant 8 discant, Holpijp 8, Prestant 4, Fluit 4, Octaav 2, Gemshoorn 2 bas, Flageolet 1, Carillon discant, Scherp III 1 1/2, Dulciaan 8 | |
| Pedaal | |
| Bourdon 16, Prestant 8, Octaaf 4, Bazuin 16 | |
| 1885 (volgens van ’t Kruijs): | |
| Hoofdmanuaal (II) | |
| Prestant 16 discant, Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Quintadeen 8, Baarpijp 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Quintfluit 3, Octaaf 2, Cornet V, Mixtuur III-V, Trompet 8, Vox Humana 8 | |
| Rugwerk (I) | |
| Prestant 16 discant, Viola di Gamba 8, Holpijp 8, Prestant 4, Fluit 4, Octaaf 2, Gemshoorn 2, Dulciaan 8 | |
| Pedaal | |
| Bourdon 16, Prestant 8, Octaaf 4, Bazuin 16 | |
| Koppelingen | |
| Afsluitingen, Tremulant | |
| na 1937: | |
| Rugpositief | |
| Prestant 8 discant, Holpijp 8, Viola di Gamba 8, Vox Celeste 8, Prestant 4, Fluit 4, Nasard 2 2/3, Gemshoorn 2, Terts 1 3/5 discant | |
| 1965 (Wolfferts/Van der Linden): | |
| Hoofdwerk (II) | |
| Prestant 16 discant, Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Baarpijp 8, Quintadeen 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Quintfluit 2 2/3, Octaaf 2, Mixtuur V-VI 2, Sexquialter II, Trompet 8, Vox humana 8 | |
| Rugwerk (I) | |
| Prestant 8 discant, Holpijp 8, Prestant 4, Fluit 4, Woudfluit 2, Quint 1 1/3, Scherp IV 1, Dulciaan 8, Tremulant | |
| Pedaal | |
| Subbas 16, Prestant 8, Octaaf 4, Bazuin 16 | |
| Manuaalkoppel, 2 Pedaalkoppels |
Geen
foto
beschikbaar
Bronvermelding van bovenstaand orgel
| Boeken | |
| Geen informatie aanwezig | |
| Tijdschriften en andere uitgaves | |
| Geen informatie aanwezig | |
Laatste update: 2018-07-18 09:25:42