RK kerk H Franciscus Xaverius - De Krijtberg Hoofdorgel
In gebruik
Foto: Flip Veldmans
Singel 448
Amsterdam
Gemeente Amsterdam
Noord-Holland

(Kerk)gebouw

Schuilkerk "De Crijtbergh" gebouwd in1654 door de paters Jezuïten.
In 1708 is de schuilkerk op last van de overheid gesloten.
Schuilkerk weer geopend in 1787/88.
De schuilkerk werd in 1835/36; aanmerkelijk uitgebreid.
Nieuwe kerk gebouwd in 1881/83 naar ontwerp van architect Petrus Josephus Hubertus Cuypers (1827-1921) (architect Tepe ??).. De kerk heet in de volksmond “Krijtberg”.
Het interieur is gemaakt door Friedrich Wilhelm Mengelberg (1837-1919).
De kerk is in de jaren 1980-1990 gerestaureerd. Wanneer in 1991 de restauratie van de kerk wordt afgerond, blijkt het orgel door bouwstof en gruis ernstig vervuild. Een schoonmaak was noodzakelijk.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig

Hoofdorgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
RK kerk H Franciscus Xaverius - De Krijtberg Hoofdorgel Amsterdam -

Orgelhistorie

b: Hendrik Meijer, Amsterdam 1787/88 voor AMSTERDAM RK kerk - schuilkerk “de Crijtbergh”
o: NOORDWIJK RK kerk Overdiek, Amsterdam 1835
b: Jonathan Bätz, Utrecht 1835/36; het orgel is geschonken door de familie van de toenmalige organist van de Krijtberg, Theodorus Joannes Roothaan; met pijpwerk van het schuilkerkorgel; M II ap: Hw 9-Pos 6
Op 22 november 1836 werd het orgel voor het eerst bespeeld
- onderhoudcontract overtekend op 21 februari 1838
- onderhoud Fa. Bätz & Comp. te Utrecht 1838 tot 1880
r: Fa. Bätz, Utrecht; M II ap: Hw 9-Pos 5
o: nieuwe kerk Fa. P.J. Adema, Amsterdam 1882
het orgel werd voor het eerst bespeeld op 29 juni 1882 door organist Theodorus Roothaan op de feestdag van de H.H. Petrus & Paulus
b: Fa. P.J. Adema & Zn., Amsterdam 1904/05; met pijpwerk vorig orgel, De twee fronten, in 1907 ontworpen door beeldhouwer Willem Mengelberg te Utrecht, waren elkaars spiegelbeeld en bestonden elk uit een vlak veld en een overhoekse toren. Geen fontpijpen. Het orgel werd geplaatst op de bovenste van twee tribunes; Pn II vp: Hw 9-Zw 9-Ped 2
het orgel is in november 1905 in gebruik genomen
- motor op stadsgas uit einde 1905, electrische beweegkracht door een groot rad waarna roterende kracht door hefbomen werd omgezet in een verticale, die de schepbalgen op en neer bewoog
r: Fa. P.J. Adema, Amsterdam 1907; nieuwe kassen naar tekening Willem Mengelberg Utrecht, expressiekast om 2e klavier
r: Fa. P.J. Adema, Amsterdam 1910, 1912, 1916, 1920/22, 1923; Pn II vp: Hw 13-Zw 12-Ped 7
- in 1920 is een motor aangebracht
- Na het plaatsen van het unit-koororgel in het Noordertransept in 1978 klonk het Hoofdorgel nog maar heel zelden. Vitale onderdelen raakten in verval: de roodkoperen pneumatiekbuizen verpulverden door de gasverwarming, veel membranen raakten lek en door gebrek aan onderhoud raakte het instrument sterk vervuild
- Het orgel moest in het kader van de kerkrestauratie in de achtiger-jaren worden gedemonteerd. De Krijtberg kreeg geld, zodat restauratie en verplaatsing van het orgel in de traveeën boven de noordelijke zijbeuk mogelijk werd
o/r: Fa. Adema-Schreurs, Amsterdam 1984/85; opgesteld op de eerste tribune in de hoek tussen het zuidelijk transept en schip (vóór in de kerk) met balg uit AMSTERDAM RK kerk Allerheiligd Hart van Jezus "Vondelkerk", pijpwerk deels Johathan Bätz uit 1836, pijpwerk van Fa. Adema uit 1905 en later en pijpwerk uit ALKMAAR RK kerk H Dominicus (Fa. Maarschalkerweerd, Utrecht). Door de torens van beide fronten in elkaar te schuiven tot één halfronde toren ontstond het huidige front, waarin de originele zijvelden integraal bewaard zijn gebleven. Het klankbeeld werd in nadelige zin beïnvloed. Omdat de speeltafel beneden in het noordertransept werd geplaatst, was de restauratie van de pneumatische tractuur onmogelijk. Het orgel kreeg een elektrische tractuur. De restauratie bestond uit een grondige schoonmaak waarbij het pijpwerk waar nodig werd gerepareerd door orgelmakerij Jacques Stinkens. Nieuwe trombone voor het pedaal en 42 pijpen voor de manuaalprincipaal: de overige twaalf (aº-gis1) komen uit het voormalige Maarschalkerweerd-orgel van de Dominicuskerk te Alkmaar.; EP II vp: Hw 14-Zw 12-Ped 7
adviseur Hans van der Harst namens de KKOR
heringebruikname orgel op 3 november 1985 met een bespeling door Albert de Klerk
r: Fa. Adema, Amsterdam 1991; schoonmaak wegens vervuiling tijdens de kerkrestauratie. Een Viola major 16 werd toegevoegd op het tweede manuaal, samengesteld uit oud pijpwerk, afkomstig uit het orgel van het Canisiuscollege te Nijmegen (groot octaaf) en de H. Urbanus te Bovenkerk. De windladen komen uit het voormalige orgel in de Nicolaaskerk te Purmerend. De speeltafel krijgt treden om de koppelingen, tremulant en vrije combinaties eenvoudiger te kunnen gebruiken. Tremulant voor Manuaal I toegevoegd (afkomstig uit het orgel in verpleegtehuis St. Jakob te Amsterdam)
o/r: ± 1995; grondig gewijzigd en in de viering van de kerk geplaatst

Dispositie

1836 (Bätz) (Meyer volgens Broekhuyzen):
Manuaal
Bourdon 16, Prestant 8, Roerfluit 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Cornet IV, Trompet 8
Positief
Viola di Gamba 8, Holpijp 8, Salicionaal 8, Roerfluit 4, Quintfluit 3, Gemshoorn 2, Tremulant
Pedaal
aangehangen
Koppeling
Ventil. Afsluiting. Drie blaasbalgen
 
1905 (Adema):
Hoofdmanuaal (I) C-g3
Principaal 16*, Bourdon 16, Prestant 8, Salicionaal 8, Holpijp 8, Fluit harmoniek 8*, Quintatoon 8*, Octaaf 4, Roerfluit 4, Octaaf 2, Cornet V discant, Mixtuur II-III-IV-V-VI*, Trompet 8, Klaroen 4*
2e Manuaal expressief (II) C-g3
Prestant 8, Viola di Gamba 8, Bourdon 8, Vox Coelestis 8, Aeoline 8, Violine 4, Fluit harmoniek 4, Picolo 2, Engelsch Hoorn 16*, Trompet 8*, Fagot-Hobo 8, Vox Humana 8*, Tremulant
Pedaal C-f1
Contrabas 16*, Violonbas 16*, Subbas 16, Openbas 8, Cello 8*, Openfluit 4*, Bazuin 16*, Trombone 8*
Koppels: Manuaalkoppel, Pedaal-Manuaal I, Pedaal-Manuaal II, Oct. grave Manuaal I, Oct. grave Manuaal II
 
1980 (Adema/Schreurs):
Manuaal I C-g3
Prestant 16, Bourdon 16, Prestant 8, Salicionaal 8, Holpijp 8, Quintadena 8, Fluit Harmoniek 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Octaaf 2, Mixtuur II-III-IV-V, Cornet V, Trompet 8, Klaroen 4
Manuaal II C-g3
Prestant 8, Viola 8, Bourdon 8, Aeoline 8, Vox Coelestis 8, Violine 4, Fluit Harmoniek 4, Piccolo 2, Engelse hoorn 16, Trompet 8, Fagot Hobo 8, Vox Humana 8, Tremulant
Pedaal C-f1
Contrebas 16, Subbas 16, Violinebas 16, Openbas 8, Violoncello 8, Openfluit 4, Bazuin 16, Trombone 8
Koppels: Man. I-II, Ped-Man. I, Ped-Man. II, Octaves graves I, Octaves graves II
Pistons: p - mf - f - tutti - Oplosser
 
1985 (Adema/Schreurs):
Manuaal I C-g3
Principaal 16, Bourdon 16, Prestant 8, Salicionaal 8, Holpijp 8, Fluit-Harmoniek 8, Quintadeen 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Octaaf 2, Cornet V discant, Mixtuur II-III-IV-V-VI 2 2/3, Trompet 8, Klaroen 4, Tremolo
Manuaal II (expressief) C-g3
Viola Major 16, Prestant 8, Viola di Gamba 8, Bourdon 8, Vox-Coelestis 8 (vanaf fº), Aeoline 8, Violine 4, Fluit-Harmoniek 4, Piccolo 2, Fagot 16, Trompet 8, Fagot-Hobo 8, Vox Humana 8, Tremolo
Pedaal C-f1
Contrabas 16, Subbas 16, Openbas 8, Cello 8, Openfluit 4, Bazuin 16, Trombone 8
Koppelingen: Manuaalkoppel, I, Oct. Grave Manuaal II, Oct. Grave Manuaal I-II, Pedaal-Manuaal I, Pedaal-Manuaal I
Vrije combinatie. Bascule-trede zwelkast Manuaal II

Bronvermelding van het hoofdorgel

Boeken
Boer, Cor/Proeskie, Theo: Orgels in Amsterdam I(1980)28* 81
Boer, Cor: de orgels in de "Krijtberg" 11* 15*
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)78
Tijdschriften en andere uitgaves
150 jaar Adema Orgelbouw sinds 1855 (2006)29 51 foto 63* 53 64 foto 92* 66 67 82
de Mixtuur 78(1994)922
de Orgelvriend 7(1979)8, 9(1979)11, 1(1986)1* 4-7 (5 foto's)*
de orgelmakers Witte (1978)18; Stichting Orgel Grote Kerk Gorcum
het Orgel 1(1976)23, 2(1987)58-59, 6(1990)congres 20-23 juni 122 127 137, 5(1994)180-189 (7 foto’s)*, 4(1996)32*
Laatste update: 2017-08-14 15:36:59