Hervormde Grote of St Gertrudiskerk
In gebruik
Foto: Flip Veldmans
Merk 5
Warkum (Workum)
Gemeente Súdwest-Fryslân
Friesland

(Kerk)gebouw

Kerk of kleine kapel gebouwd in de 10e eeuw.
Nieuwe kerk gebouwd ± 1300.
Het koor werd omstreeks 1480 gebouwd.
De kerk is in 1515 en 1523 verwoest.
De kerk is in de 16e eeuw zwaar beschadigd door krijgsgeweld, het koor bleef behouden.
Nieuwe kerk gebouwd in 1570. Kruiskerk.
Begin 16e eeuw Latijnse School (2 verdiepingen) tegen de kerk gebouwd
In 1615 is het schip voltooid.
collectie van 10 gildebaren in de kerk, de oudste een bakkersbaar uit 1666
In het midden van de 19e eeuw was het einde van het Latijns onderwijs.
Nieuwe toren tussen 1523 en 1545 gebouwd.
In 1533 is het transept gebouwd in aansluiting op het bewaard gebleven koor.
Het koor en de dwarsbeuk verhoogd
Toegangspoortjes voor de nonnen, sloten aan op een lange gang die onder de Markt doorliep en uitkwam bij een pand aan de overzijde van het plein.
Sacristie gebouwd in het eerste helft van de 16e eeuw
Koorhek in 1569 vervaardigd door Claes Thiebbezoon.
De kerk werd na 1580 Hervormde kerk.
De toren is in 1613 afgesloten met een tentdak en voorzien van een koepel. Het kerkschip werd voltooid in 1615, hoogte 32 meter.
Preekstoel van Gerbrand van der Haven te Leeuwarden in 1718.
De fraaie herenbank uit het midden van de 17de eeuw (vroedschapbank) is niet bewaard gebleven.
De kerk is in 1656 schoongemaakt en gewit.
Het doophek uit 1718 is verdwenen.
Het interieur is uit de 17e en 18e eeuw.
In 1844 werden de Latijnse schoolzalen gebruikt voor kerkelijke doeleinden.
Doopvont uit 1943 en fraaie houtsnijden figuren in gebedshouding van Tjipke Visser.
Restauratie kerk in 1939/51; katholieke opstelling ingericht door professor Bakhuizen van den Brink. De regeringsbank kreeg een nieuwe plek.
Gebrandschilderde ramen uit 1951 vervaardigd door Jentje Popma.
Kerk ingewijd op 21 juni 1951.
De oude doophekken verdwenen in 1951 en kwamen tevoorschijn toen de oude gasfabriek aan 't Skil werd gesloopt en kregen in de negentiger jaren weer een plaatsje in de kerk. In dezelfde tijd werden de deuren van het koorhek opgeknapt.
De kerk staat op de Rijksmonumentenlijst.
De monumentale kerk is aangetast voor de bonte knaagkever. Er moet op korte termijn (1989) iets aan de kerk worden gedaan.
Bij de vorming van de protestantse gemeente is besloten deze kerk te bestemmen als PKN-kerk. De Gereformeerde kerk aan It Noard is verkocht (zie daar).
In 1998 hangt al twee jaar aan de regenkant, de zuidwestelijke kant van de toren, een gaaswerk om het publiek te beschermen tegen vallend puin. De restauratie van de toren is broodnodig. Het benodigde geld is nog niet binnen.
Op zondag 13 juni 2010 is voorlopig de laatste dienst gehouden in deze kerk. De kerk gaat een jaar dicht en in de steigers voor een restauratie.
Kerkrestauratie 2010-2011. De houten kap is nagekeken en deels vernieuwd, de glas-in-loodramen vragen aandacht en de leien werden vervangen.
Er werd een bouwhistorisch onderzoek gedaan.
Kerkdiensten werden gehouden in het cultureel centrum De Klameare.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig

Koororgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Grote of St Gertrudiskerk Warkum 1784 - 1934

Orgelhistorie

b: Johannes Pieter Künckel, Rotterdam 1784, huisorgel voor notaris Abraham Petersen te Delft; M II ap: Hw 6-Pos 5
o: SCHIEDAM Oud Katholieke kerk
o: ODIJK Ned Hervormde kerk Fa. Witte, Utrecht 1865 (1817 ?)
o: HOORN Vereniging tot Evangelisatie in Hoorn 1933/34; M II ap: Hw 6-Pos 5
orgel in 1968 uit de kerk verwijderd in afwachting van de orgelrestauratie
r: Fama & Raadgever, Utrecht 1973
adviseur Lambert Erné te Utrecht
het orgel is door de Fa. Flentrop te Zaandam in 2001 opgeslagen
o: Nivod, Zaandam 2005; koororgel

Dispositie

1973:
Hoofdwerk (I)
Prestant 8, Roerfluit 8, Fluit Travers 8 discant, Octaaf 4, Superoctaaf 2, Mixtuur III-IV 1 1/3
Positief (II)
Holpijp 8, Viola di Gamba 8, Fluit 4, Gemshoorn 2, Fluitje 1

Geen
foto
beschikbaar

Bronvermelding van het koororgel

Boeken
-
Tijdschriften en andere uitgaves
contactbrief voor kerkenverzamelaars 58(2007)32, 59(2008)28

Hoofdorgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Grote of St Gertrudiskerk Warkum 1697 -

Orgelhistorie

b: onbekende orgelmaker 1530
r: Jochum Stelma 1651
- stembeurt Jochum Stelma 1655
r: Cornelis Jeroens (Spieringh), Bolsward 1656/57; orgel nagekeken en reparatie; korfmaker Marten Jans vlocht een nieuw tenen scherm op de balustrade
- onderhoud 1658 Cornelis Jeroens (Spieringh), Bolsward
in 1662 heeft kistemaker Jan Alberts aan het orgel gewerkt
b: Jan Harmens Camps, Berlikum 1696/97, kassen en balustrade gemaakt door de timmerlieden Jan Claessen en Symon Joostes, de bekroningen van de hoofdwerkkas zijn gesneden door Jan Freercks te Leeuwarden, het beeldende werk door Jan Freecks te Leeuwarden en G. Bededictus te Workum, orgelluiken uit 1697. met pijpwerk vorig orgel, Hw springlade; M II ap: 16 registers
contract gesloten op 3 november 1696
onderhoud Jan Harmens te Berlikum tot aan zijn dood in 1721
r: Johannes Radeker, Groningen 1721
- onderhoud Johannes Radeker te Franeker 1722 tot 1725
r: Jan Franssen Formstra, Zweins 1726; schoonmaak
- onderhoud Jan Franssen Formstra te Zweins 1726 tot 1728
- onderhoud Johann Michaell Schwartzburg, Leeuwarden 1729 tot 1748
- onderhoud Pieter Sijbes de Vries te Leeuwarden 1750 tot 1776
r: Pieter Sijbes de Vries, Leeuwarden 1761
r: Pieter Sijbes de Vries, Leeuwarden 1763; enige onderdelen vervangen
r: Pieter Sijbes de Vries, Leeuwarden 1775; maken van mechaniek voor een aangehangen pedaal
- onderhoud organist Auke Kampen te Koudum 1777 tot 1787
r: Auke Kampen, Koudum 1785; omvangrijke reparatie
r: Johannes Spoorman, Franeker 1787; reparatie
- onderhoud Johannes Spoorman te Franeker 1787 tot 1797
r: Albertus van Gruisen, Leeuwarden 1796; uitgebreide revisie en modernisering
r: Dirk Sjoerds Ypma, Bolsward 1839; aanmerkelijk gerepareerd en verbeterd
het orgel is geexamineerd door G. Visser, organist aldaar
r: Eeltje Sjoerds Ypma, Bolsward 1877/78; ombouw van het orgel van Jan Harmens met oud pijpwerk (ook van Pieter Assendelft, Leiden voor een kerk in Holland); nieuwe onderdelen deels betrokken van broer Lodewijk Ypma te Alkmaar
inwijding orgel op 6 oktober 1878
r: Jan Proper, Kampen 1911; pedaalklavier uitgebreid met de toetsen cis' en d'
r: Fa. Bakker & Timmenga, Leeuwarden 1919
r: Fa. P. van Dam, Leeuwarden 1930
r: Fa. Jos Vermeulen, Alkmaar 1951; dispositie in barokke trant hersteld, vrij pedaal op unitlade achter de manuaalkas; M II vp: Hw 11-Rw 7-Ped EL 7
restauratie onder advies van de N.K.O.
adviseur sinds 1971 dr M.A. Vente
r: Fa. Flentrop, Zaandam 1980/81 , reconstrutie in de stijl van Jan Harmens, daarbij werd van Eeltje Sjoerds Ypma niets gehandhaafd; M II vp: Hw 10-Rw 6-Ped 3
adviseurs prof dr M.A. Vente, Utrecht en O.B. Wiersma namens de Rijksdienst voor de Monumentenzorg
orgel op 24 januari 1981 weer in gebruik genomen met een bespeling door de organisten Harry Mast te Workum en Piet Kee, organist St. Bacokerk te Haarlem

Dispositie

1788 (volgens Nicolaes Arnoldi Knock):
Manuaal C D E F G A-c'''
Praestant 8, Holpyp 8, Octaaf 4, Quint 3, Octaaf 2, Fluit 2, Mixtuur III-IV-V, Sexquialter III, Scherp III, Trompet 8 bas/discant, Tremulant
Rug Positief C D E F G A-c'''
Quintadeen 8, Praestant 4, Spitsfluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Ruispyp
 
1885 (volgens van ’t Kruijs):
Hoofdmanuaal
Bourdon 16, Prestant 8, Salicionaal 8, Quintadena 8, Bourdon 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur III, Trompet 8
Bovenmanuaal
Holpijp 8, Salicet 8, Viola di Gamba 8, Prestant 4, Fluit 4, Woudfluit 2, Vox Humana 8, Tremulant
Pedaal
aangehangen
Klavierkoppel, Pedaalkoppel
Ventiel, Tremulant
 
1951 (Camps/Vermeulen):
Manuaal (II)
Holquintadeen 16, Prestant 8, Bourdon 8, Salicionaal 8, Octaaf 4, Holfluit 4, Quint 3, Superoctaaf 2, Sexquialter II-III, Mixtuur IV-VI, Trompet 8
Rugpositief (I)
Quintadeen 8, Prestant 4, Fluit 4, Woudfluit 2, Cornet III, Scherp IV, Dulciaan 8
Pedaal
Bourdon 32 unit, Subbas 16, Prestantbas 8, Gedekt 8, Octaafbas 4, Fluit 4 unit, Octaaf 2 unit
 
1981 (Camps/Flentrop):
Hoofdwerk C-c3
Praestant 8, Holpijp 8, Quintpraestant 6, Octaaf 4, Superoctaaf 2, Gemshoorn 2, Sesquialter II discant, Mixtuur IV bas/discant, Scherp III, Trompet 8 bas/discant
Rugwerk C-c3
Quintadeen 8, Praestant 4, Roerfluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Scherp II
Pedaal C-d1
Bourdon 16, Octaaf 8, Trompet 8
Schuifkoppel Hoofdwerk-Rugwerk, Registerkoppel Hoofdwerk-Pedaal
Tremulant voor het gehele orgel
Stemming Wrckmeister, toonhoogte a'=440 Hz.

Bronvermelding van het hoofdorgel

Boeken
Brouwer: orgelluiken in Ned 37 64 afb. 87* 65
Gierveld: 250 jaar Hinsz-orgel Leens 35
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)158
Jongepier, Jan: Frieslands orgelpracht I 15*; uitgave Boeijenga, Sneek 1970
Knock, Nicolaes Arnoldi: aantekeningen bij disposities kerkorgelen van J. Hess, vervolgd en bijgevoegd door George Hendrikus Broekhuyzen Sr. en Jan Zwart, Kampen (1973)7
Knock, Nicolaes Arnoldi: dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen (1788)omslag* 9-10
Kruijs, M.H. van 't: disposities der verschillende orgels (1885)98, uitgave Frits Knuf, Amsterdam 1972
Oost, Ger/Wisgerhof, Bert: er staat een orgel 22
Talstra, Frans: langs Nederlandse orgels I 92*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Vlagsma: de Friese orgels (1500-1750)65 66* 99-100 115 128 136 139 142 144 146 148 149 150 184-186* 303 305* 387 388-389 427 447-451** 471 475 476, Fryske Akademy Leeuwarden 2003
Tijdschriften en andere uitgaves
250 jaar orgelmaker Vermeulen 70
contactbrief voor kerkenverzamelaars 22(1989)14, 39(1998)20, 53(2005)22, 64(2010)25
de Mixtuur 25(1978)566, 38(1982)299
de Orgelvriend 12(1977)1*, 8(1983)8-9***
het Orgel 12(1965)449, 3(1974)110, 4(1974)157
kerkepadgids (1985)39-40*
Laatste update: 2018-10-24 15:35:20