Hervormde kerk Martinus
In gebruik

Geen
foto
beschikbaar

Tsjerkebuorren 1
Boazum (Bozum)
Gemeente Littenseradeel
Friesland

(Kerk)gebouw

Vóór 1984 bij de opgeheven gemeente Baarderadeel, sinds 1984 behoort het tot de gemeente Littenserdiel.
In 995 wordt al gesproken van bewoning van de terp Boazum.
Kerk gebouwd in de tweede helft van de 12e eeuw (vanaf ± 1150) met éénbeukig schip deels uit tufsteen, deels uit baksteen. Tufstenen zadeldaktoren. Het inspringende koortravee is ouder. De kerk was oorspronkelijk gewijd aan H Margaretha.
In 1250 is de kerk verhoogd met grote Friese moppen.
Kerk gerestaureerd in de tweede helft van de 12e eeuw in romaanse stijl, blijkt uit de kenmerkende rondboogvensters.
In het begin van de 13e eeuw is het koor verhoogd en voorzien van een meloenvormig koepelgewelf.
In het koortravee aan de noordzijde twee lage venstertjes (hagioscopen).
Het schip wordt overdekt door een houten tongewelf in de romano-gotiek. Het koor Tussen het schip en de apsis (de halfronde afsluiting) heeft een stenen kruisribgewelf.
De bakstenen toren is gebouwd aan het eind van de 13e eeuw.
De tegenwoordige kerkingang stamt uit de 17e eeuw. Beide klokken werden in 1633 gegoten door Andreas Obertin uit Frankrijk.
Twee antieke zilveren avondmaalbekers, één uit 1685/86 en één uit 1818. Een derde Boazumer zilveren beker uit 1508 ligt in het Fries Museum.
Het poortje is uit 1700.
Het doophek is rond 1680 vervaardigd, tegelijk met het bankwerk en twee overhuifde herenbanken. In de kerk hangen twee koperen kronen uit ± 1700.
De vloer van de kerk is afgedekt met vele grafzerken uit de 17e en 18e eeuw, enkele ouder, uit de 15e en 16e eeuw.
De oude peiwand is in 1776 afgebroken en er is een nieuwe wand gemaakt.
Het is onduidelijk of het orgelgordijn in 1791 onmiddelijk werd aangedracht of dat dit een latere toevoeging is.
De kansel - in 1691 vervaardigd door kistenmaker Agge Jans Monsma te Sneek - is in 1906 verplaatst naar de oostzijde van de kerk vóór het dichtgemetselde koor.
Tijdens de oorlogsjaren was een ingrijpende restauratie gaande die tot 1948 zou duren. In de eindfase herkreeg de kansel zijn oude plaats tegen de zuidmuur terug. Daarbij kreeg de kansel zijn kuipvorm terug.
Tijdens de restauratie van 1939 tot 1948 werd het koor weer geopend, Een belangrijke ontdekking vond plaats in 1941. In het stenen gewelf van de apsis van het heropende koor werd een schildering ontdekt, de zogenaamde Majestas Domini (de Majesteit des Heren) uit ± 1250. De bont geschilderde gewelfribben konden volledig worden gerenoveerd door Gerhard Jansen, maar van de schildering kon niet veel meer dan de contouren worden hersteld.
In de Tweede Wereldoorlog is de toren haar beide klokken aan de bezetter kwijt geraakt.
Na 1945 keerde de grote klok terug. In 1976 kreeg de Boazumer toren weer een tweede kleine klok van 600 kg. uit de RK kerk - Provenierskerk te Rotterdam-noord.
In 1984 kreeg de kerk een nieuwe doopvont. Het historische doopbekken kreeg een plaats in het nieuwe doopvont. Dit oude zilveren doopbekken - dateert uit de periode 1714-1790.
Deze PKN-kerk is een Rijksmonument.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Gierveld, dr Arend Jan: het ned. huisorgel in de 17e en 18e eeuw 170; Vereniging voor Ned. Muziekgeschiedenis 1977
Jongepier, Jan: Frieslands orgelpracht I 65*; uitgave Boeijenga, Sneek 1970
Knock, Nicolaes Arnoldi: aantekeningen bij disposities kerkorgelen van J. Hess, vervolgd en bijgevoegd door George Hendrikus Broekhuyzen Sr. en Jan Zwart, Kampen (1973)10
Knock, Nicolaes Arnoldi: dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen (1788)15*
Os, drs J.F. van: langs nederlandse orgels II 37, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Talstra, Frans: langs nederlandse orgels I 11 12 37 46 132*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Vlagsma: de Friese orgels (1500-1750)21 38 118 148 189-190 309 389 390, Fryske Akademy Leeuwarden 2003
Tijdschriften en andere uitgaves
de Mixtuur 19(1976)407, 39(1982)340, 46(1984)632 634, 66(1990)302 307
het Orgel 4(1955)48, 6(1977)176
kerkepadgids (1987)57***

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde kerk Martinus Boazum -

Orgelhistorie

b: vóór 1515
r: mr Symon, Bolsward 1533 en 1534
b: mr Symon, Bolsward 1536/39 (1537/38)
oplevering orgel in december 1538
onderhoud mr Symon te Bolsward 1538 tot
r: 1689; reparatie
r: Pieter Claassen 1710; reparatie Tremulant
r: Pieter Claassen 1713; herstelling
- stemmen Pieter Claassen 1721
- jaarlijks stemmen door organist Meilma 1724 tot 1757
- in 1733 werd een nieuw tenen scherm om het orgel gevlochten door mandenvlechter Claas Joseph
- onderhoud Johann Michaell Schwartburg en Pieter Sijbes de Vries te Leeuwarden 1748 tot 1776
r: Pieter de Vries 1754; kleine reparatie annex stembeurt
- onderhoud en stemmen organist Oepke Kiestra
r: Pieter de Vries 1759, 1766 en 1769
r: Antonius Friedrich Gottlieb Heyeman, Nijmegen 1781
r: Fa. van Dam, Leeuwarden 1776 (volgens Knock)
- het oude orgel is omstreeks 1785 verdwenen
b: Gottlieb Heineman 1783/85;
- het contract werd op 13 december 1783 getekend; in 1785 liet hij het orgel in de steek
vanaf juni 1785 werden de werkzaamheden door Rudolf Knol (± 1759-1818) overgenomen; de balustraden en de kassen zijn gemaakt door C. Eisma, snijwerk door Frans Twentrop en de beelden zijn gemaakt door de Italiaan Anthonio Solaro te Leeuwarden. Knol heeft het concept naar zijn hand gezet: het vulstemmenbeeld is gewijzigd en de tongwerkbezetting op het Hoofdwerk veranderd; M II ap: Hw 12-Pos 8
ingebruikname orgel op 29 juni 1791
r: Pieter Jans Radersma, Wieuwerd 1842 en 1843; onder andere de Rugwerk-Mixtuur werd vervangen voor een Viola di Gamba
r: Willem Hardorff, Leeuwarden 1845; orgel in zijn geheel herzien en verbeterd, 3 nieuwe blaasbalgen; M II ap: Hw 11-Rw 8
r: Lambertus van Dam II, Leeuwarden 1861; de Vox Humana op het Hoofdwerk werd vermaakt tot Trompet 8
- In 1866 werd aan Lolke Radersma een bedrag betaald voor "een geschilderd houten kleed" Op foto's van het orgel van ca. 1900 is deze draperie al niet meer te zien. Mogelijk is ze in 1875 verwijderd
r: Fa. Bakker & Timmenga, Leeuwarden 1911, mechaniek vervangen, de oude balgen werden één magazijnbalg en de schuifkoppel werd een koppel met knop, dispositie veranderd
r: Fa. Vaas & Bron, Leeuwarden 1940
r: Wim Eppinga, Wieuwerd 60-er jaren; demontage en herplaatsing binnenwerk in het kader van de kerkrestauratie
r: Orgelmakerij Bakker & Timmenga, Leeuwarden 1986; deelrestauratie, de hoofdwerklade en de windvoorziening werden hersteld
adviseur Klaas Bolt
al jaren bracht de klank van het orgel niemand in verrukking; rapport in 2002 van Jan Jongepier
r: Orgelmakerij Bakker & Timmenga, Leeuwarden 2011/12; reconstructie; snijwerk gerestaureerd door Tico Top, schilderwerk door Ane Lanting; M II ap: Hw 11-Rw 7
adviseur Jan Jongepier en daarna Theo Jellema
orgel op vrijdag 6 juli 2012 weer in gebruik genomen

Dispositie

1788 (volgens Nicolaas Arnoldi Knock):
Manuaal (II) C-f3
Praestant 8, Bourdon 8, Octaaf 4, Speelfluit 4, Quint 3, Super Octaaf 2, Cornet IV, Mixtuur IV, Trompet 8, Vox Humana 8
Rugwerk (I) C-f3
Holfluit 8, Praestant 4, Spitsfluit 4, Nassat 3, Woudfluit 2, Sexquialter II-III, Dulciaan 8, Tremulant
Pedaal
aangehangen
Koppeling
Afsluiting, Ventyl, 4 Blaasbalgen
choortoon
 
1791 (volgens Boekzaal):
Manuaal C-f3
Bourdon 16, Praestant 8, Fluit Travers 8, Roerfluit 8, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quint 3, Superoctaaf 2, Mixtuur V, Basson 16, Vox Humana 8, Tremulant
Rugwerk C-f3
Praestant 8 discant, Holpyp 8, Praestant 4, Fluit does 4, Nasart 3, Woudfluit 2, Dulciaan 8; Tremulant
Pedaal
aangehangen
Koppeling, Pedaalkoppeling
Twee afsluiting, Ventiel, 4 Blaasbalgen
choortoon
 
1791 (volgens T. Miedema, Hoofd-Onderwijzer):
Manuaal
Prestant 16 discant, Bourdon 16,Prestant 8, Roerfluit 8, Fluit-Travers 8, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quint 3, Super-Octaaf 2, Mixtuur V, Basson 16, Vox Humana 8
Posetief
Prestant 8 discant, Holpijp 8, Viol de Gambe 8,Prestant 4,Fluit 4, Nasat 3, Woudfluit 2, Dulciaan 8
 
1845 wijziging in de dispositie:
Holfluit 8 discant, Mixtuur III-IV, Sexquialter III-IV
4 Blaasbalgen is 3 Blaasbalgen
 
1970 (Heineman/Knol/Eppinga):
Manuaal C-f3
Bourdon 16, Prestant 8, Roerfluit 8, Viola 8, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quint 3, Superoctaaf 2, Mixtuur II-III-IV, Basson 16, Trompet 8
Rugwerk C-f3
Holpijp 8, Viola di Gamba 8, Prestant 4, Fluit Douce 4, Viola 4, Woudfluit 2, Dulciaan 8 bas/discant, Trelumant
Pedaal C-d1
aangehangen
Klavierkoppel, Pedaalkoppel
2 Afsluiters
 
1975:
Hoofdwerk
Bourdon 16, Prestant 8 discant dubbel, Roerfluit 8, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quint 3, Superoctaaf 2, Cornet IV, Mixtuur V, Basson 16, Trompet 8
Rugwerk
Holpijp 8, Prestant 4 discant dubbel, Fluit Douce 4, Nasard 3, Woudfluit 2, Sesquialter II-III, Dulciaan 8
Pedaal
aangehangen
 
2012 (Heineman/Knol/Bakker & Timmenga):
Hoofdwerk (I) C-f3
Bourdon 16, Prestant 8, Roerfluit 8, Viola di Gamba 8, Octaaf 4, Gemshoorn 4, Quint 3, Superoctaaf 2, Mixtuur V, Basson 16 bas/discant, Trompet 8, Tremulant
Rugwerk (II) C-f3
Holpijp 8, Prestant 4, Fluit does 4, Nasart 3, Woudfluit 2, Mixtuur III, Dulciaan 8 bas/discant, Tremulant
Pedaal C-d1
aangehangen
Manuaalkoppel (schuifkoppel), Pedaalkoppel-Hoofdwerk
Afsluiter Hoofdwerk, afsluiter Rugwerk
Toonhoogte a1 = 457 Hz. bij 16 graden Celsius, stemming naar Neidhardt

Geen
foto
beschikbaar

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-06-22 11:46:42