Hervormde kerk Sint Remigius
In gebruik
Foto: Flip Veldmans
Tsjerkebuorren 8
Spannum
Gemeente Littenseradeel
Friesland

(Kerk)gebouw

Het terpdorp Spannum is lange tijd alleen maar over vaarten en door landerijen bereikbaar geweest. Pas in de tweede helft van de 19e eeuw kwam er een verbinding over de weg.
Vlak na 1332 kwam er een uithof van het grote klooster Lidlum bij Oosterbierum. In 1586 lieten plunderende Spaanse legerbendes een spoor van vernieling achter in Spannum en omgeving. De bestaande kerk - gewijd aan Sint Remigius - gingen grotendeels in vlammen op.
Kerk en toren waren tegen 1600 weer opgebouwd van gemeleerde gele moppen. Uit die tijd stammen ook de klokken in de toren: een klok uit 1590, gegoten door Thomas Both en een klok uit 1620 van Hans Falck. In 1943 werden beide klokken door de Duitsers gevorderd. Na de oorlog konden beide klokken worden achterhaald en weer in de toren van Spannum worden teruggehangen.
Alleen de noordmuur laat nog oud baksteenmateriaal uit ca. 1600 zien.
De oude smalle kerk is in de loop van de geschiedenis sterk gewijzigd. In 1729 is de kerk vernieuwd. De koorafscheiding is vanwege de overgang naar het protestantisme verwijderd. De kerkinrichting werd in de 19e eeuw protestants waarbij ook de preekstoel werd verplaatst van zuidmuur naar koorafsluiting.
Het interieur werd overdekt door een houten tongewelf dat in 1959 geheel werd vernieuwd.
Zuidmuur en koor werden in de 19e eeuw beklampt. Tegen de noordmuur staan twee forse steunberen. Aan de westelijke kant van de noordmuur bevindt zich een grote spitsboognis, een al vroeg met moppen dichtgezet venster, waar onderin weer kleine vensters zijn aangebracht. In het midden van deze muur is een rondbogig spoor van een dichtgemetselde ingang te zien. Hier bevinden zich twee spitsboogvensters.
Achter de oostelijke steunbeer staat een paviljoentje tegen de kerk gebouwd. Dat was het in 1910 gebouwde ketelhuis voor de centrale verwarming. Er is toen hoogstwaarschijnlijk een houten vloer in het middenpad aangelegd. Onder deze vloer lagen de verwarmingsbuizen.
In het westelijke travee van de zuidmuur zit de ingang.
De brede laatgotische zadeldaktoren is bijna even breed als de kerk.De toren is drie geledingen hoog en is versierd met diepe nissen van uiteenlopende vormen. De galmgaten bevinden zich aan alle vier zijden in de derde geleding. De toren wordt bekroond met een zadeldak van jongere datum.
Een gedenksteen in de zuidmuur herinnert aan de vernieuwing en verbetering van de toren in 1742. De westelijke torenmuur heeft een ingang in een hoge, diepe nis met een gedenksteen uit 1930. In dat jaar werd de toren gerestaureerd.
De kerk bezit nog veel eikenhouten interieurstukken uit de 17e eeuw. Fraai uitgevoerd is het snijwerk op de zijschotten van de banken. De kansel met zeskantig klankbord heeft een kuip met gekorniste panelen en Korintische hoekzuilen. Preekstoel, merendeel van de banken, doophek en avondmaalstafel dateren uit de 17e eeuw.De twee overhuifde herenbanken zijn 18e eeuws. 18e-eeuwse elementen zijn verder de twee rijk omlijste palmborden aan de noordmuur en de lezenaar met gesneden voorstuk op het doophek.
De kerk staat op de Rijksmonumentenlijst.
De toren is gerestaureerd in ??. In het voorjaar van 1989 is men tevens begonnen aan de restauratie van deze PKN-kerk.
Kerkrestauratie in 2014/15. De kerk is binnen en buiten gerestaureerd. De niet-originele scheidingswand tussen voorkerk en kerkzaal is afgebroken. De balustrade op de orgelgalerij heeft aan weerszijden van het orgel een andere kleur gekregen. Tegen de torenmuur op de orgelgalerij is een draagbaar uit 1791 met tekst opgehangen. Koor, koorhek, kansel en herenbanken (waarvan enkele binnen het koorhek) zijn niet van plaats veranderd. De vloer in dit gedeelte van de kerk is opgehoogd door een podium aan te brengen. Onder deze podiumvloer ligt een grote grafsteen van Jonkheer Sybrandt Goffes van Roorda. De beeldhouwer van deze grafsteen was Vincent Lucas. De vloer in het middenpad werd verwijderd, waardoor enkele grafzerken zichtbaar zijn geworden.De historische verwarmingsbuizen onder de banken uit 1910 zijn bewaard gebleven. Er is een ruimer portaal met keuken en toilet. Voor het eerst in 500 jaar is er nu stromend water. Voorheen moest het glaasje water voor de dominee van buiten de kerk komen. Voor in de kerk is meer ruimte gecreëerd en een podium gemaakt. Daardoor is de kerk ook voor andere evenementen beter bruikbaar.
Op zaterdag 28 maart 2015 is de kerk weer in gebruik genomen.
Bij een restauratie worden meestal bijzondere vondsten gedaan. Zowel in de noord- als zuidmuur is achter de lambrisering een dubbele laag tufsteen aangetroffen. In het koor bleek zich een oude tufstenen fundering te bevinden. Waarschijnlijk een deel van de koorsluiting van de vroegere tufstenen kerk. Ook zijn restanten van een sarcofaag, een stenen doodskist uit de 11e of 12e eeuw aangetroffen.
De hervormde gemeente Spannum-Edens heeft zo'n 200 leden. Samen met de hervormde gemeente in Kubaard is er een predikant. In de kerk wordt nog twee tot driemaal per maand een dienst gehouden. Ook de kerk in Edens wordt nog gebruikt.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)158
Jongepier, Jan: achter het Friese orgelfront - tentoonstelling orgelbouw (1776-1926)10 30
Talstra, Frans: langs nederlandse orgels I 37, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Tijdschriften en andere uitgaves
contactbrief voor kerkenverzamelaars 22(1989)14
de Mixtuur 25(1978)566, 41(1983)413-414, 46(1984)630

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde kerk Sint Remigius Spannum -

Orgelhistorie

b: 16e eeuw
b: Jan Reinders Radersma & Zn., Wieuwerd 1816/18
- Radersma overleed tijdens de bouw
- het orgel werd voltooid door Lambertus en J. van Dam, Leeuwarden in 1819; M II ap: 13 registers
examinatie door jonkheer C.S. van Heemstra en P. Frank, organist Grote Kerk te Leeuwarden
inwijding orgel op vrijdag 24 mei 1819 door ds E. Nauta, orgelbespeling door P. Frank
- onderhoud Fa. van Dam te Leeuwarden tot 1835
- onderhoud Pieter Jans Radersma te Wieuwerd vanaf 1835
- het orgel verkeerde in 1911 in zo'n slechte staat dat werd besloten tot bouw van een nieuw orgel
o: METSLAWIER Ned Hervormde kerk 1913; het orgel werd grondig omgebouwd
b: Fa. Bakker & Timmenga, Leeuwarden 1911
r: Fa. Bakker & Timmenga, Leeuwarden 1926; orgel uitgebreid
r: Orgelmakerij Reil, Heerde 1959, orgel enigszins gewijzigd: Hw Cornet III discant vervangen door Quint 2 2/3 en de Mixtuur werd van II-IV veranderd in III-VI. Op het Nw werd de Aeoline 8 een Sesquialter II
- onderhoud Orgelmakerij Reil te Heerde vanaf 1959; M II vp: Hw 10-Rugpos 6-Ped 3
r: Mense Ruiter Orgelmakers 1985/86; terug gerestaureerdin de oorspronkelijke staat, waarbij het Rugpositief gereconstrueerd moest worden

Dispositie

1911 (Bakker & Timmenga):
Manuaal
Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Viola di Gamba 8, Aeoline 8, Octaaf 4, Fluit 4, Octaaf 2, Cornet, Trompet 8
 
1959 (Bakker & Timmenga/Reil):
Hoofdwerk (I)
Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Viola di Gamba 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur V-VI, Trompet 8
Bovenwerk (II)
Salicionaal 8, Roerfluit 8, Fluit Travers 4, Woudfluit 2, Sesquialter II, Clarinet 8, Tremulant
Pedaal
Subbas 16, Prestant 8, Octaaf 4
Windmotor, maar de handmatige windvoorziening bleef in tact
 
1986 (Bakker & Timmenga/Ruiter):
Hoofdwerk (I) C-g3
Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Viola 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur III-VI, Trompet 8
Rugpositief (II) C-g3
Roerfluit 8, Salicionaal 8, Fluit 4, Woudfluit 2, Sesquialter II, Klarinet 8, Tremulant
Pedaal C-d1
Subbas 16, Prestant 8, Octaaf 4
Manuaalkoppel. Pedaalkoppel
Ventiel
Windmotor, maar de handmatige windvoorziening bleef in tact

Geen
foto
beschikbaar

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-06-22 11:46:42