Hervormde kerk - Michaelkerk
In gebruik
Foto: Hans Vreeman
Tsjerkepaed 2
Eanjum (Anjum)
Gemeente Dongeradeel
Friesland
Eanjum (Anjum)
Gemeente Dongeradeel
Friesland
(Kerk)gebouw
| Het oudste deel van de bakstenen kerk met gereduceerd westwerk is aan het eind van de 12e (14e) eeuw gebouwd uit tufsteen. | |
| De eveneens 12e eeuwse toren is in de 15e eeuw verhoogd en kreeg toen een spits. | |
| Het romaanse schip werd langer gemaakt en verbreed in gotische stijl. Voor het schip zijn zowel tufsteen, kloostermoppen als baksteen gebruikt. | |
| Vijfzijdige koorsluiting en een nieuwe zuidmuur uit de eerste helft van de 15e eeuw. | |
| De oudste van de twee klokken is in 1618 gegoten door Hans Falck van Neurenberg. | |
| In de noordwand voor het koor een kleine hagioscoop. | |
| In het koor het versierde sacramentshuisje: bewaarplaats voor kelken, miswijn en hosties; het kastje is gemaakt van rode zandsteen. | |
| De 17e eeuwse banken en orgeltrap zijn door kistemaecker mr Jacob Cornelis gemaakt, evenals kolommen en een peiwand onder het orgel. | |
| Via de consistorie komt men onder de toren waar het gevreesde hûnegat is ingebouwd. In deze periode was de kerk meer een gemeenschapsruimte dan een gebouw dat eens per week werd gebruikt. Soms werd er gehandeld maar ook verkiezingen en andere vergaderingen werden in de kerk gehouden. Ook kon je overdag de kerk gewoon binnenlopen om b.v. een praatje te maken of iets te drinken. Eén en ander bracht met zich mee dat er ook wel honden meekwamen. Om die last te verlichten werd onder de toren een hondenhok gemaakt. De "hounegiseler" joeg de loslopende honden bij elkaar en duwde ze dan achter slot en grendel onder de toren. Ook landlopers, dronkaards, oproerkraaiers en vechtersbazen etc. werden vaak in deze ruimte opgesloten. Vooral in de Franse tijd schijnt men hier veelvuldig gebruik van gemaakt te hebben. Deze primitieve cel is nog in zijn geheel aanwezig met de oorspronkelijke, met ijzer beslagen zware deur, waarin een getralied klein venstertje. | |
| Op 28 november 1681 werd het dorp door een orkaan getroffen, de bovenste geleding van de toren vernielde ook het orgel. | |
| Herstelwerkzaamheden aan de kerk werden in 1684 aanbesteed. | |
| De kerk is in 1972-1975 naar plannen van G.M. van Manen en J. Zwart gerestaureerd. | |
| Onder de orgelgalerij de grafsteen van Conradus Baders, hij overleed tijdens de bouw van het orgel, dat deze kerk vroeger sierde. | |
| In 1977 volgde een deelrestauratie. De scheidingswand tussen koor en schip werd verwijderd, het meubilair herschikt en de zerkenvloer kwam weer in zicht. | |
| PKN-kerk. | |
| De kerk is een Rijksmonument. | |
| De 14e eeuwse kerk is in fasen van ongeveer tien jaar gerestaureerd, Zondag 2 april 2006 is de kerk weer in gebruik genomen. |
Bronvermelding van het (kerk)gebouw
| Boeken | |
| Dorgelo, Wim; De Groninger orgelmaker Albertus Anthoni Hinsz (1704-1785)10 | |
| Gierveld, dr Arend Jan: 250 jaar Hinsz-orgel Leens 21 26 | |
| Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)44 289 | |
| Hiemstra/Vries, de: waar het hart in licht en klei klopt (2009)62-65***, uitgave Friese Pers Boekerij, Leeuwarden | |
| Knock: dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen (1788)12 | |
| Talstra, Frans: langs nederlandse orgels I 23 26 147*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn | |
| Vlagsma: de Friese orgels (1500-1750)48 57 58 93-94 115 127 131 132 136 142 144 146 172 202-204 237 270 272 317 395-396 442, Fryske Akademy Leeuwarden 2003 |
| Tijdschriften en andere uitgaves | |
| 250 jaar orgelmaker Vermeulen 49 | |
| contactbrief voor kerkenverzamelaars 56(2006)16 | |
| de Mixtuur 25(1978)563, 40(1982)369 372 374 | |
| het Orgel 9(1961)217-218, 10(1972)243, 3(1974)107-111, 5(1974)182-184 192*, 9(1972)221*, 2(1985)60, 9(1985)402-403*, 3(1987)116, 10(1993)343-344* | |
| het Orgelblad III(1960)15 | |
| organist & eredienst 3(1979)61 |
Orgel locaties
| Naam gebouw | Plaats | Periode |
|---|---|---|
| Hervormde kerk - Michaelkerk | Eanjum | - |
Orgelhistorie
| b: |
Coenrad Baders 1667, de behuizing werd door Jacob Cornelis gemaakt, het snijwerk door Pijter Pijters; M II vp: Man 6-Rugpos 5 contract afgesloten op 2 april 1667 - hij begon in april 1667. Op 12 december 1667 overleed hij plotseling op 42-jarige leeftijd het orgel is geplaatst op een speciaal vervaardigde galerij op vier houten kolommen geleverd door Jacob Cornelis in april 1668 - het orgel werd voltooid door Harmen Jans met zoon Jan, Berlikum 1668/69; M II: Hw 6-Rw 6 - het contract werd gesloten op 1 februari 1668 - het orgel kwam op 17 augustus 1669 gereed het orgel werd in augustus 1669 gekeurd door drie organisten: Tjeerds Riemersma uit Dokkum en Jan Apckes en Meijnert Egberts te Leeuwarden de tweede keuring in juli 1670 het beeldsnijwerk van antieksnijder Pieter Tijaerds werd in 1672 voltooid - onderhoud Harmen Jans te Berlikum 1676 tot 1679 - Wilco van Holdinga, baron thoe Schwartzenberg, schonk 500 gulden voor de wederopbouw van het orgel in 1684 |
| b: |
of r: Harmen Jansen, Berlikum 1684/85 - onderhoud 1687 tot 1692 Evert Havercamp te Leeuwarden - onderhoud zoon Jan Harmens te Berlikum 1694 tot zijn dood op 8 januari 1721 |
| r: |
Jan Harmens, Berlikum 1706; reparatie aan de balgen - onderhoud Johannes Radeker te Franeker 1721 tot 1725 |
| r: |
Johannes Radeker, Franeker 1725; nieuwe lade Rugwerk en Trompet 8 op Hoofdwerk het werk werd op 12 mei 1725 gekeurd |
| r: |
Jan Franssen, Zweins 1726 - onderhoud Jan Franssen Formstra te Zweins 1726 tot 1728 - onderhoud Johann Michaell Schwartzburg te Leeuwarden 1730 tot 1747 |
| r: | Johann Michael Schwartzburg, Leeuwarden 1735 |
| r: |
Albertus Anthony Hinsz, Groningen 1749/50; orgel grondig verbouwd: Hoofdwerklade vernieuwd, vergroting met een Rugwerk; M II ap: Man 8-Rugpos 6 - onderhoud Albertus Anthony Hinsz tot 1783 - onderhoud door zijn stiefzoon Frans Caspar Schnitger na 1783 tot ± 1800 - Geert Pieters Dik te Groningen, onderhoud van 1850 tot en met 1869 |
| r: | Geert Pieters Dik, Groningen 1856, 1857 en 1858; reparatie van een blaasbalg |
| r: | Geert Pieters Dik, Groningen 1859; oude stemming in de gelijkzwevende stemming veranderd |
| r: |
Geert Pieters Dik, Groningen 1860, 1867 en 1869; meerdere werkzaamheden, zoals verbetering van de temperatuur, reparatie aan het snijd of lofwerk en wat verder nodig was - Willem Hardorff, onderhoud vanaf 1870 - het orgel werd via een advertentie in de Leeuwarder Courant van 7 juli 1871 te koop aangeboden |
| r: |
Willem Hardorff, Leeuwarden 1872; nieuwe magazijnbalg met handhefboombediening - nieuwe advertentie op 27 februari 1874. Het orgel is op 1 april 1874 verkocht |
| o: | LIOESSENS Gereformeerde kerk vrijgemaakt (oorspronkelijk een Christelijk Gereformeerde kerk) 1874; alleen Hoofdwerk |
| o: | KOLLUM Gereformeerde kerk vrijgemaakt 1874; Rugwerk |
| b: |
Fa. L. van Dam & Zn., Leeuwarden 1874/75; vooruitgeschoven onderfront, de ornamentiek grijpt terug op motieven uit de Régence en Louis XV; M II vp: Hw 10-Bov 7-Ped 5 het orgel is op 16 februari 1875 in gebruik genomen met een bespeling door J. Roorda jr, koster, organist en secretaris van de Kerkvoogdij te Anjum |
| r: | Fa. Bakker & Timmenga, Leeuwarden 1977; restauratie lade Bovenwerk (deze werkzaamheden werden uitgevoerd door de Fa. Gebr. van Vulpen te Utrecht) |
| r: |
Fa. Bakker & Timmenga, Leeuwarden 1985 voerde het overige werk uit; M II vp: Man 10-Bov 7-Ped 5 het orgel is eind juni 1985 weer in gebruik genomen met een bespeling door Theo Jellema |
Dispositie
| 1667 (volgens het contract): | |
| Manuaal C-c3 (kort octaaf) | |
| Prestant 8, Octaaf 4, Quint 3, Mixtuur III of IV, Cimbel II, Sesquialter bas/discant, Tremulant | |
| Rugpositief C-c3 (kort octaaf) | |
| Quintadena 8, Prestant 4, Octaaf 2, Tertraria quartana II discant, Quint 1/2, Tremulant | |
| Pedaal C-c1 (??) | |
| aangehangen | |
| Nachtegaal | |
| 2 Sleepladen, 3 Blaasbalgen | |
| 1669: | |
| Hoofdwerk C D E F G A-c3 (of b2) | |
| Prestant 8, Octaaf 4, Quint 2 2/3, Mixtuur III-IV, Cimbel II, Sesquialter bas/discant, Tremulant | |
| Rugwerk C D E F G A-c3 (of b2) | |
| Quintadeen 8, Prestant 4, Octaaf 2, Quartana 2 discant, Tertiaan 1 3/5, Quint 1 1/3, Tremulant | |
| Nachtegaal | |
| 1788 (volgens Nicolaas Arnoldi Knock): | |
| Manuaal C-c3 kort Clavier | |
| Praestant 8, Holpyp 8, Octaaf 4, Quint 3, Waldfluit 2, Mixtuur bas/discant, Sexquialter, Trompet 8 bas/discant, Tremulant | |
| Rugpositief C-c3 kort Clavier | |
| Quintadeen 8, Praestant 4, Gemshoorn 4, Nassat 3, Super Octaaf 2, Mixtuur III, Tremulant | |
| Pedaal | |
| aangehangen | |
| 3 Blaasbalgen | |
| 1975 (van Dam): | |
| Hoofdmanuaal C-g3 | |
| Bourdon 16, Prestant 8, Holpyp 8, Viola di Gamba 8 discant, Octaaf 4, Roerfluit 4, Quintprestant 3, Octaaf 2, Cornet III discant, Trompet 8 bas/discant | |
| Bovenmanuaal C-g3 | |
| Salicionaal 8, Viool de Gambe 8, Roerfluit 8, Salicet 4, Fluit travers 4, Woudfluit 2, Klarinet 8, Muette (loze registerknop), Tremulant | |
| Pedaal C-d1 | |
| Subbas 16, Octaaf 8, Gedakt 8, Octaaf 4, Bazuin 16 | |
| Klavierkoppel, Pedaalkoppel | |
| Afsluiting Onder, Afsluiting Boven, Afsluiting Pedaal | |
| Ventiel | |
| 1985: | |
| Hoofdmanuaal C-g3 | |
| Bourdon 16, Prestant 8, Viola 8 discant, Holpyp 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Quintprestant 3, Octaaf 2, Cornet III discant, Trompet 8 bas/discant | |
| Bovenwerk C-g3 | |
| Salicionaal 8, Viool de Gambe 8, Roerfluit 8, Salicet 4, Fluittravers 4, Woudfluit 2, Klarinet 8, Muette (loze registerknop), Tremulant | |
| Pedaal C-d1 | |
| Subbas 16, Octaaf 8, Gedakt 8, Octaaf 4, Bazuin 16 | |
| Klavierkoppel, Pedaalkoppel | |
| Drie afsluitingen. Ventiel | |
| Klaviatuur aan de rechterzijkant |
Foto: Hans Vreeman
Bronvermelding van bovenstaand orgel
| Boeken | |
| Geen informatie aanwezig | |
| Tijdschriften en andere uitgaves | |
| Geen informatie aanwezig | |
Laatste update: 2018-06-22 11:46:42