Hervormde Nieuwe of Grote kerk St Michael
In gebruik
Foto: Flip Veldmans
Kerkpad 3
Harlingen (Harns)
Gemeente Harlingen
Friesland
Harlingen (Harns)
Gemeente Harlingen
Friesland
(Kerk)gebouw
| Romaanse toren uit ± 1200. | |
| De kerk is gebouwd na 1598 gewijd aan St Michael. | |
| De St Michaelskerk werd in 1580 omgedoopt tot Ned Hervormde Grote kerk en ingericht voor de protestantse eredienst. De oude toren uit de 12e eeuw bleef gehandhaafd. | |
| Oude kerk in 1771 afgebroken wegens slechte staat. | |
| Nieuwe kerk gebouwd in 1771/75 in de vorm van een Grieks kruis in de stijl van het Classicisme naar ontwerp van architect J.O. Husley. | |
| De preekstoel is gemaakt door de Harlinger houtsnijder-timmerman Johannes George Hempel. Het orgel werd geplaatst boven de preekstoel. | |
| Kerk op 1 januari 1775 in gebruik genomen. | |
| De kerk is een Rijksmonument. | |
| Restauratie kerk eind jaren vijftig. Interieur en orgelkas werden groen geschilderd. Het nieuwe verwarmingssysteem had een slechte invloed op het orgel, dat daardoor hard achteruit ging | |
| De inrichting van de PKN-kerk is grotendeels zoals uit de bouwtijd van de kerk. | |
| Torenrestauratie van 2014 tot 2017. De toren was voor een deel verrot. Door subsidies van de provincie is de renovatie achter de rug. De haan, met 550 kilogram een zware knaap, staat sinds eind augustus 2017 weer op de toren. |
Bronvermelding van het (kerk)gebouw
| Boeken | |
| Dorgelo, Wim; De Groninger orgelmaker Albertus Anthoni Hinsz (1704-1785)6 9 10 | |
| Gierveld: 250 jaar Hinsz-orgel Leens 20 21 26 28 | |
| Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)45 119 191 | |
| Jongepier, Jan: Frieslands orgelpracht I omslag* 33**; uitgave Boeijenga, Sneek 1970 | |
| Kluiver, drs J.H.: historische orgels in Zeeland III n 5 | |
| Knock, Nicolaes Arnoldi: aantekeningen bij disposities kerkorgelen van J. Hess, vervolgd en bijgevoegd door George Hendrikus Broekhuyzen Sr. en Jan Zwart, Kampen (1973)4* 5-6 | |
| Knock, Nicolaes Arnoldi: dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen (1788)6-7 | |
| Kruijs, M.H. van 't: disposities der verschillende orgels (1885)45, uitgave Frits Knuf, Amsterdam 1972 | |
| Oost, Ger/Wisgerhof, Bert: er staat een orgell 12 | |
| Schroevers: foto B 22; de Mixtuur Schagen | |
| Talstra, Frans: langs nederlandse orgels I 33 39 41 46 115, uitgave Bosch & Keuning te Baarn | |
| Vlagsma: de Friese orgels (1500-1750)61 98-99 122 125 132 136 137 142 146 149 175-177 244-245 290 293 374 398 471, Fryske Akademy Leeuwarden 2003 |
| Tijdschriften en andere uitgaves | |
| de Mixtuur 25(1978)564, 34(1981)123 125 131, 45(1984)612, 52(1986)51, 82(1996)60 | |
| de Orgelvriend 5(1983)19* | |
| de orgelmaker Witte 8 | |
| het Orgel 1(1961)13* 15, 7/8(1970)206, 4(1971)146, 5(1976)173, 9(1990)386 | |
| het Orgelblad III(1960)14-15*, V(1962)19-20* 38-39 | |
| organist & eredienst 12(1975)128 | |
| orgelkalender 2003 de Orgelvriend* |
Orgel locaties
| Naam gebouw | Plaats | Periode |
|---|---|---|
| Hervormde Nieuwe of Grote kerk St Michael | Harlingen | - |
Orgelhistorie
| b: |
Albertus Anthoni Hinsz, Groningen 1775/76, het snijwerk werd gemaakt door beeldsnijder Johannes George Hempel (Hinsz bepaalde samen met de architect de plaats van het orgel); M II vp: Hw 14-Rw 10-Ped 10 - Al in 1773 werd een eerste betaling aan Hinsz gedaan, zodat hij vroeg met de voorbereidingen van de eigenlijke bouw kon beginnen - De bouw verliep voorspoedig en op 11 september 1775 werd op feestelijke wijze de eerste pijp in het Rugwerk geplaatst door freule Agatha van Plettenberg - Ook de Harlinger houtsnijder/timmerman Johann Georg Hempel, die later de preekstoel zou maken, kreeg zijn deel. Op dinsdag 30 april 1776 werd het orgel officieel in gebruik genomen - De orgeldeskundige Nicolaas Arnoldi Knock is lovend over het nieuwe instrument. - na het overlijden van Hinsz in 1785 kreeg Albertus van Gruisen (1741-1824) te Leeuwarden het onderhoud - Fa. L. van Dam te Leeuwarden, onderhoud vanaf 1811 |
| r: | Albertus van Gruisen, Leeuwarden 1815; herstelwerkzaamheden, toonhoogte naar a1 = 430 Hz. door de kapotgestemde bovenranden af te snijden |
| r: |
Gebr. L.J. en J. van Dam, Leeuwarden 1825, het orgel werd herbouwd Het orgel werd op 23 juni 1825 ingewijd |
| r: |
Melchior Schage, Harlingen 1840 en 1841, schoonmaak en stemmen - Fa. L. van Dam & Zn., onderhoud vanaf 1842 - Willem Hardorff (1815-1899) te Leeuwarden, onderhoud vanaf 1853 - Petrus van Oeckelen (1792-1878), onderhoud vanaf ± 1860 tot in het begin van de 20e eeuw |
| r: | Petrus van Oeckelen, Haren latere jaren '50 en '60; vele veranderingen: dispositie geromantiseerd, een aantal tongwerken vervangen door nieuwe doorslaande tongwerken, de toonhoogte ging naar a1 = 435, Scherp en Sexquialter verdwenen, de Mixtuur werd afgezwakt, de winddruk werd verhoogd en in het Rugwerk kwamen een aantal "strijkers" |
| r: | Fa. P. van Oeckelen & Zn. 1903, herintonatie op hogere winddruk en toonhoogte gewijzigd |
| r: | Pieter van Dam, Leeuwarden 1910; uitgebreide werkzaamheden: de manualen werden hoger gelegd, het pedaal werd vernieuwd, een paar registers veranderd, in het Rugwerk kwam een Voix Célèste |
| r: | Fa. P. van Dam & Zn., Leeuwarden 1916; reparatie, Quint 6 Hw vervangen door een Cello 8 |
| r: | Fa. J. de Koff & Zn., Utrecht 1930; het pedaal werd vervangen, herstel van mechanieken en windladen, veranderingen in de dispositie, waarbij sommige registers werden vervangen en andere opgeschoven. Zeven van de acht tongwerken werden door nieuwe (Carl Giesecke, Gottingen Dld) vervangen. Alleen de Calcodion op het Rugwerk (van Van Oeckelen) bleef |
| r: |
Fa. J. de Koff & Zn., Utrecht 1938/39; reparaties, opnieuw werd het pedaal vervangen, nieuw koperdraad, pulpetenzakjes, registratuur en speelaard verbeterd, de oorspronkelijke dispositie op het Hoofdwerk werd enigszins hersteld; M II vp: Hw 14-Rw 10-Ped 10 ca. 1960 is de orgelkas herschilderd - Fa. Flentrop te Zaandam, onderhoud |
| r: |
Fa. Flentrop, Zaandam tussen 1970 en 1981; herstel windladen van Hoofdwerk en Rugwerk; M II vp: Hw 14-Rw 10-Ped 10 Adviseur dr M.A. Vente Het orgel werd op 5 juni 1983 weer in gebruik genomen |
| r: |
Flentrop Orgelbouw, Zaandam 2000/01, eerste fase van een omvangrijke totaalrestauratie, algeheel technisch herstel; M II vp: Hw 14-Rugpos 10-Ped 10 Adviseur Jan Jongepier Het orgel werd op 27 mei 2001 weer in gebruik genomen |
| r: |
Flentrop Orgelbouw, Zaandam 2010/11; ingrijpende reconstructie naar de Hinsz-situatie, alle acht tongwerken werden door nieuwe vervangen, nieuwe klavieren en nieuw pedaal in de stijl van Hinsz, de vijf spaanbalgen werden winddicht gemaakt. Wijzigingen in de dispositie naar toestand 1776, klankreconstructie; M II vp: Hw 14-Rw 10-Ped 10 - Het rapport dat aan de reconstructie ten grondslag lag, werd geschreven door Jan Jongepier. Adviseurs Jan Jongepier (tot 2008) en Cees van der Poel Op 1 oktober 2011 werd het orgel weer officieel in gebruik genomen |
Dispositie
| 1788 (volgens Nicolaas Arnoldi Knock): | |
| Manuaal (I) C-f3 | |
| Gedakt 16, Praestant 8 discant dubbel, Holpyp 8, Baarpyp 8, Octaaf 4, Spitsfluit 4, Quint 3, Super Octaaf 2, Woudfluit 2, Mixtuur IV-V-VI, Cornet III, Trompet 16 bas/discant, Trompet 8, Voxhumana 8, Tremulant | |
| Rug Positief (II) C-f3 | |
| Quintadeen 8, Fluit douce 8, Praestant 4, Gedacktfluit 4, Nassat 3, Octaaf 2, Speelfluit 2, Sexquialter II-III-IV, Scherp III-IV, Dulciaan 8, Tremulant | |
| Pedaal C-d1 | |
| Bourdon 16, Praestant 8, Gedakt 8, Rhoer Quint 6, Octaaf 4, Nagthoorn 2, Bazuin 16, Trompet 8, Schalmey 4, Clarinet 2 | |
| 3 Afsluitingen, 5 Blaasbalgen, 1 Calcanten Klok | |
| De deling bas/discant ligt tussen b en c1 | |
| Het orgel werd gestemd in kamertoon: a1 = 415 Hz. | |
| 1885 (volgens van 't Kruys): | |
| Hoofdklavier | |
| Bourdon 16, Prestant 8, Baarpijp 8, Holpijp 8, Quint 6, Octaaf 4, Spitsfluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Woudfluit 2, Cornet V, Mixtuur III-V, Trompet 16, Trompet 8, Hobo 8 | |
| Rugwerk | |
| Prestant 8, Holfluit 8, Flûte d'Amour 8, Viola di Gamba 8, Violon 8 discant, Gedaktfluit 4, Salicionaal 4, Speelfluit 2, Flageolet 1, Calcodion 8 | |
| Pedaal | |
| Subbas 16, Prestant 8, Gedakt 8, Octaaf 4, Fluit 2, Nachthoorn 2, Bazuin 16, Trompet 8, Trombone 8, Cornet 2 | |
| 3 Afsluitingen | |
| Tremulanten | |
| 1938 (Hinsz/De Koff): | |
| Manuaal (I) C-f3 | |
| Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Baarpijp 8, Cello 8, Octaaf 4, Openfluit 4, Quint 2 2/3, Superoctaaf 2, Mixtuur III-IV-V bas/discant, Cornet V discant, Trompet 16 bas/discant, Trompet 8, Hautbois 8, Tremulant | |
| Rugpositief (II) C-f3 | |
| Prestant 8, Quintadeen 8, Fluit d'Amour 8, Viola di Gamba 8, Vox Celeste 8, Gedektfluit 4, Salicionaal 4, Nasard 2 2/3, Speelfluit 2, Calcodion 8 (doorsl.), Tremulant | |
| Pedaal C-d1 | |
| Subbas 16, Prestant 8, Gedakt 8, Quint 5 1/3, Octaaf 4, Nachthoorn 2, Bazuin 16, Trompet 8, Trompet 4, Cincq 2 | |
| Manuaalkoppel, Pedaalkoppel | |
| 1971 (Hinsz/Flentrop): | |
| Hoofdwerk (I) C-f3 | |
| Bourdon 16, Prestant 8, Baarpijp 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Open-fluit 4, Quint 3, Super-Octaaf 2, Woudfluit 2, Mixtuur III-IV bas, Mixtuur IV-V discant, Cornet V discant, Trompet 16 bas/discant, Trompet 8, Hautbois 8, Tremulant (buiten gebruik) | |
| Rugpositief (II) C-f3 | |
| Prestant 8, Fluit d'Amour 8 C-B gecomb., Viola di Gamba 8 doorl., Quintadeen 8, Voix Céleste 8 discant, Salicionaal 4, Gedaktfluit 4, Nasard 2 2/3, Speelfluit 2, Calcodion 8, Tremulant | |
| Pedaal C-d1 | |
| Subbas 16, Prestant 8, Gedakt 8, Quint 5 1/3, Octaaf 4, Nachthoorn 2, Bazuin 16, Trombone 8, Trompet 4, Cornet 2 | |
| Afsluitingen Hoofdwerk, Rugpositief en Pedaal buiten gebruik | |
| Caleanten klok buiten gebruik | |
| De deling bas/discant ligt tussen bº en c1 | |
| 2001 (Hinsz/Flentrop): | |
| Hoofdwerk C-f3 | |
| Bourdon 16, Prestant 8, Baarpijp 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Open fluit 4, Quint 3, Superoctaaf 2, Woudfluit 2, Cornet V discant, Mixtuur III-IV bas, Mixtuur IV-V discant, Trompet 16 bas/discant, Trompet 8, Hautbois 8, Tremulant | |
| Rugpositief C-f3 | |
| Prestant 8, Fluit d'Amour 8 C-B gecomb., Viola di Gamba 8 doorl., Quintadeen 8, Voix Céleste 8 discant, Salicionaal 4, Gedaktfluit 4, Nasard 2 2/3, Speelfluit 2, Calcodion 8, Tremulant | |
| Pedaal C-d1 | |
| Subbas 16, Prestant 8, Gedakt 8, Quint 6, Octaaf 4, Nachthoorn 2, Bazuin 16, Trombone 8, Trompet 4, Cornet 2 | |
| Koppelingen: Hw-Rugpos (trede), Ped-Hw (trede), | |
| Afsluitingen Hoofdwerk, Rugpositief en Pedaal | |
| Calcantenklok | |
| Toonhoogte a1 = 438 Hz. Temperatuur evenredig zwevend. Winddruk 89 mm WK | |
| De deling bas/discant ligt tussen bº en c1 | |
| 2011 (Hinsz/Flentrop): | |
| Hoofdwerk C-f3 | |
| Gedakt 16, Prestant 8, Baarpijp 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Spitsfluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Woudfluit 2, Mixtuur IV-V-VI bas/discant, Cornet III discant, Trompet 16 bas/discant, Trompet 8, Voxhumana 8, Tremulant | |
| Rugwerk C-f3 | |
| Holpijp 8, Quintadeen 8, Prestant 4, Fluit 4, Nassat 3, Octaaf 2, Speelfluit 2, Sesquialter II-IV, Scherp III-IV, Dulciaan 8, Trelumant | |
| Pedaal C-d1 | |
| Bourdon 16, Prestant 8, Gedakt 8, Quint 6, Octaaf 4, Nachthoorn 2, Bazuin 16, Trompet 8, Schalmey 4, Cornet 2 | |
| Koppels: Hoofdwerk-Rugwerk (schuifkoppel), Pedaal-Hoofdwerk | |
| Afsluiters voor Hoofdwerk, Rugwerk en Pedaal, Calcantenklok | |
| Toonhoogte 70 millimeter voor het hele orgel. Stemming volgens Neidhardt |
Bronvermelding van bovenstaand orgel
| Boeken | |
| Geen informatie aanwezig | |
| Tijdschriften en andere uitgaves | |
| Geen informatie aanwezig | |
Laatste update: 2018-10-08 18:58:02