Hervormde Grote of Sint Martinuskerk
In gebruik
Foto: Ansichtkaart
Markt 2
Dokkum
Gemeente Dongeradeel
Friesland

(Kerk)gebouw

Drie houten kerken waarvan de oudste (8e eeuw) door Liudger gesticht.
Er hebben hier eerder twee stenen kerken gestaan.
De oudste uit de 11e eeuw was gebouwd van tufsteen.
Abdijkerk in de 14e eeuw bij klooster uit 11e eeuw van Praemonstratenser orde, ten noorden van de huidige kerk stond de abdijkerk.
De ene kerk fungeerde als stadskerk, de andere als kloosterkerk.
De kerk stortte in 1578 in en de muren werden in 1706 afgebroken.
De abdijkerk is in 1588 na de hervorming wegens bouwvalligheid afgebroken.
Huidige kerk gebouwd in het begin van de 15e eeuw. Het oudste deel is het vijfzijdige koor. De noordbeuk kreeg vorm tijdens een uitbreiding in 1588-1593. Het kerkdak toont een met een zon gesierde windvaan. Oorspronkelijk een kleine toren met klok: "meidenklokje".
In de "uytleidinge" of noorderbeuk een lange familiebank uit 1594.
De consistoriekamer is uit 1734 met klokgevel in Lodewijk XIV-stijl.
In 1832 is de losstaande abdijtoren afgebroken.
De parochiekerk onderging aan het eind van de 16e eeuw een grondige opknapbeurt, de voorgevel dateert uit diezelfde periode. Recht houten plafond, 15e eeuws koor met gewelven.
De laat-gotische parochiekerk is in het laatst van de 16e eeuw met afbraakmateriaal van het klooster met een noordbeuk uitgebreid.
Kansel en doophek in rococo-stijl uit 1751. Meubilair met rococo-snijwerk en een vloer met renaissancezerken.
Preekstoel met dooptuin van kistemaker Jan Claes uit 1590.
Sinds 1651 is de kerk in hervormde handen.
Twee koperen lezenaars op kansel en koorhek uit het derde kwart van de 17e eeuw.
De galerij - de kraak - is rond 1770 aangebracht.
In het koor werd in het begin van de 18e eeuw een tochtportaal aangebracht met Friese allegorische schildering van F. van der Els.
De herenbank naast de lange familiebank uit 1594 is uit de 18e eeuw.
Restauratie 1856/57. Het koor kreeg ook een houten plafond, de twee zuilen die het koor van het schip scheidden verdwenen.
In de zijbeuk een bronzen drieluik in 1953 gemaakt ter herinnering aan de Joodse predikant J.W.B. Cohen, hij werd in 1942 door een gemeentelid verraden en stief in Dachau.
De oude klok uit 1635 gegoten door E. van der Arck, werd door de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog gevorderd.
Nieuwe klok uit 1949.
De kerk is een Rijksmonument.
Kerkrestauraties in 1965/68 en 1979.
Voor de zuidmuur een stiltetuin, de moerbeiboom is ± 450 jaar oud.
PKN-kerk.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig

Hoofdorgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Grote of Sint Martinuskerk Dokkum 1979 -

Orgelhistorie

b: Herman Niehoff ± 1540 vóór LEEUWARDEN RK kerk H Vitus - Oldehoofsterkerk
o: Uulcke Dircks, Sneek 1584, het orgel werd door de magistraat van Dokkum gekocht; Hoofd- en Rugwerk werden overgeplaatst
r: Jan Claesz, timmerman en schrijnwerker, Dokkum; ontvang 7 december 1590 de opdracht een gestoelte voor het orgel te vervaardigen (een galerij met borstwering ??)
r: Uulcke Dircks, Sneek tussen 1590; reparaties
r: Gijsbert Harmens Havinck, Leeuwarden 1615; reparatie
- onderhoud Gijsbert Harmens Havinck te Leeuwarden 1615 tot 1653
r: Jurrien Glavius, Sneek 1624
- het orgel is in 1687 verkocht aan Evert Havercamp te Leeuwarden
o: MINNERTSGA Ned Hervormde kerk Evert Havercamp, Leeuwarden 1688
b: Jan Tonnis Helman, Groningen 1687/88, orgelkassen vervaardigd door Jacob Cornelisz. (Coningh)n
het orgel werd op 3 juni 1688 (Pinksterdag) voor het eerst bespeeld, eind november 1689 was het orgel nog niet opgeleverd, tijdens deze werkzaamheden is hij op 13 maart 1690 te Groningen overleden
het orgel werd voltooid door zijn zoon Nicolaas in 1689/90; M II vp: Man 8-Rugpos 7-Ped 5
- de orgelluiken zijn uit 1690
het orgel is in december 1690 gekeurd door twee organisten
r: Jan Harmens 1692; Vox Humana vervangen door Trompet 8
r: Johannes Radeker, Franeker 1725; nieuwe balg en een Dulciaan 8 op Rugwerk
r: Johannes Radeker, Franeker 1730; schoonmaak
- onderhoud Johannes Radeker te Franeker na 1730
- onderhoud Pieter de Vries 1753 tot 1767
r: Albertus Anthony Hinsz 1770; vernieuwing, reparatie en schoonmaak; M II vp: Hw 8-Rw 7-Ped 5
- dispositie 1788 volgens Nicolaas Arnoldi Knock (volgens situatie 1690): M II vp: Hw 8-Rw 5-Ped 5
- onderhoud Albertus Anthony Hinsz en stiefzoon Frans Caspar Schnitger 1770 tot 1775
- geen onderhoud tussen 1775 en 1785
- onderhoud Frans Caspar Schnitger van 1784 tot 1797
- onderhoud Albertus van Gruisen te Leeuwarden 1799; orgelstemmen
r: Albertus van Gruisen, Leeuwarden 1807; kassen geverfd, het snijwerk verguld en werden de frontdeuren verwijderd en vervangen door gesneden vleugelstukken
- onderhoud Albertus van Gruisen te Leeuwarden tot 1821; inspecteren en stemmen
r: Luitjen en Jacob van Dam, Leeuwarden 1823; reparatie balgen, kanalen en laden en stemden het pijpwerk
- onderhoud Luitjen en Jacob van Dam te Leeuwarden tot 1840
- onderhoud Willem Hardorff te Leeuwarden 1843 tot
- plan tot reparatie door L. van Dan & Zn., Leeuwarden in 1845/46. Disp. 1845: M II vp: Man 8-Rw 7-Ped 5
- bestek nieuw orgel uit 1847: M II vp: Hw 9-Bov 6-Ped 5 (is niet uitgevoerd)
- onderhoud Fa. L. van Dam & Zn. te Leeuwarden
r: Nicolaas Anthonie Lohman, Leiden 1856/57; het orgel werd vernisd (en niet geverfd) door schilder Glas
r: L. van Dam & Zn., Leeuwarden 1869; nieuw windtoestel, reparatie en stemming
- disp. volgens Marius Hendrik van 't Kruys 1886: M II vp: Hw 8-Rw 7-Ped 5
r: Pieter van Oeckelen, Haren 1869
b: L. van Dam & Zn., Leeuwarden 1893/94; nieuw binnenwerk in bestaande gewijzigde hoofdorgelkas, Rw leeg, Pedaal naast de oude kas, gecamoufleerd door een houten schot, orgelluiken verwijderd, magazijnbalg uit 1869 gehandhaafd; M II vp: Hw 10-Nw 7-Ped 6
inwijding 27 december 1894
- het orgel werd in de 30-er jaren van de vernislagen ontdaan
- het orgel werd afgebroken vanwege de kerkrestauratie in 1968
in 1969 is door Fa. Flentrop te Zaandam het Hoofdwerk weer bespeelbaar gemaakt
- orgel gedemonteerd in 1977 door Fa. Hendriksen & Reitsma te Nunspeet
o: pijpwerk naar NUNSPEET Gereformeerde Gemeente Fa. Hendriksen & Reitsma, Nunspeet 1978/99
b: Flentrop Orgelbouw, Zaandam 1977/79 nieuw binnenwerk in oude kassen met de dispositie van Helman uit 1688 als uitgangpunt; M II vp: Hw 9-Rw 8-Ped 5
orgel op 20 augustus 1979 in gebruik genomen met een bespeling door adviseur Willem Hülsmann te Amersfoort
adviseurs Willem Hülsmann, organist Grote- of St Joriskerk te Amersfoort, Herman S.J. Zandt te Dokkum en Ad Fahner te Dokkum
r: R. van Wieren te Dokkum, met medewerking van G. Plantinga te Grouw en H. Grunstra te Dokkum 1984: ornamentiek aangebracht met fraai verguld- en marmerwerk onder leiding van restauratie-architect Broor Adema en organist Ad Fahner
korte bijeenkomst op 18 oktober 1984 ter afsluiting van het project

Dispositie

1788 (Helman):
Manuaal C-c3 (kort octaaf)
Praestant 8, Holpyp 8, Octave 4, Quinta 3, Super Octave 2, Mixtuer V-VI (in 1846), Scharp II-III-IV (in 1846), Vox humana 8, Tremulant
Rugpositief C-c3 (kort octaaf)
Quintadena 8, Praestant 4, Fluit 4, Fluit 2, Quinta 1 1/2, Scherp III-IV(?), Tongwerk(?) 8, Tremulant
Pedaal C D E F G A Bes-c1
Bourdon 16, Praestant 8, Octave 4, Mixtuer IV-V-VI (in 1846), Trompet 8
Manuaalkoppeling (schuifkoppel?), Pedaalkoppeling niet bekend
Afsluitingen voor Manuaal, Rugpositief en Pedaal
één of drie ventielen, 4 blaasbalgen
Toonhoogte 1/2 toon boven "Consert Toon", temperatuur niet gelijkzwevend
 
1788 (volgens Nicolaas Arnoldi Knock) - volgens situatie 1690:
Manuaal C D E F G A-c'3
Praestant 8, Holpyp 8, Octaaf 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur, Scherp, Trompet 8
Rug positief C D E F G A-c3
Quintadeen 8, Praestant 4, Fluit 4, Octaaf 2, Fluit 2, Dulciaan 8
Pedaal
Bourdon 16, Praestant 8, Octaaf 4, Mixtuur, Trompet 8
4 Blaasbalgen
 
disp. 1845:
Manuaal
Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur V-VI, Scherp II-III-IV, Trompet 8
Rugwerk
Quintadeen 8, Prestant 4, Fluit 4, Octaaf 2, Waltfluit 2, Sexquialter, Dulciaan 8
Pedaal
Bourdon 16, Prestant 8, Octaaf 4, Mixtuur IV-V-VI, Trompet 8
 
1847 (niet uitgevoerd):
Violon 16 discant, Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Quintfluit 3, Octaaf 2, Cornet III 8, Mixtuur III-IV 2, Trompet 8
Bovenclavier
Viool de Gambe 8 vanaf cº, Fluit dolce 8, Prestant 4, Fluit d'amour 4, Gemshoorn 2, Dulciaan 8
Pedaal
Bourdon 16, Prestant 8, Openfluit 4, Fagot 16, Schalmij 8
Trekkoppel voor beide Handclawieren
Windafsluiting voor elk Clavier
 
1885 (volgens van ’t Kruijs):
Hoofdmanuaal
Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Quint 3, Superoctaaf 2, Scherp II, Mixtuur IV, Trompet 8, Tremulant
Bovenmanuaal
Quintadena 8, Prestant 4, Flute d'Amour 4, Superoctaaf 2, Woudfluit 2, Sexquialter III-IV, Dulciaan 8, Tremulant
Pedaal
Bourdon 16, Prestant 8, Octaaf 4, Mixtuur II, Trompet 8
Koppelingen
Cimbelster, Ventiel
 
1894 (Van Dam):
Hoofdmanuaal C-g3
Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Violon 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Cornet IV discant, Trompet 8 bas/discant (opslaand tongwerk)
Bovenwerk C-g3
Salicionaal 8, Aeoline 8, Fluit dolce 8, Salicet 4, Fluit travers 4, Quintfluit 3, Woudfluit 2, Muette (inrichting voor Tongwerk 8), Tremublant
Pedaal C-d1
Subbas 16, Octaaf 8, Gedekt 8, Octaaf 4, Bazuin of Basson 16, Trompet 8
Klavierkoppel, Pedaalkoppel
Afsluiting Manuaal, Afsluiting Bovenklavier, Afsluiting Pedaal
Windlozer
 
1979 (Flentrop):
Manuaal C-c3
Praestant 8, Rhoerfluyt 8, Octaav 4, Speelfluyt 4, Quinta 3, Sup. Octaav 2, Mixtuur IV-VI 2, Cymbel III 1, Trompet 8
Rugpositief (manuaal II) C-c3
Gedack 8, Praestant 4, Fluyt-doux 4, Octaav 2, Flackfluyt 2, Sexquialter II 1 1/2, Scharp IV 1, Touzyn 8
Pedaal C-c1
Bourdon 16, Octaav 8, Octaav 4, Mixtuur V 3, Trompet 8
Manuaalkoppel (schuifkoppel), Coppeling (Pedaal-Hoofdwerk)
Stemming volgens Werckmeister III, Winddruk 78 mm. Stemming: gis1 = 440 Hz.
Tramblant
Foto: Hans Vreeman

Bronvermelding van het hoofdorgel

Boeken
Brouwer: orgelluiken in Ned 68
Hiemstra/Vries, de: waar het hart in licht en klei klopt (2009)76-79 (3 foto's*), uitgave Friese Pers Boekerij, Leeuwarden
Jongepier, Jan: Frieslands Orgelpracht I 17*; uitgave Boeijenga, Sneek 1970
Knock, Nicolaes Arnoldi: dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen (1788)6
Knock, Nicolaes Arnoldi:: aantekeningen bij disposities kerkorgelen van J. Hess, vervolgd en bijgevoegd door George Hendrikus Broekhuyzen Sr. en Jan Zwart, Kampen (1973)5
Kruijs, M.H. van 't: disposities der verschillende orgels (1885)84, uitgave Frits Knuf, Amsterdam 1972
Talstra, Frans: langs nederlandse orgels I 14 25 33 91*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Vlagsma: de Friese orgels (1500-1750)62 114 120 122 123 133 144 156 158 170-172* 194 244 272 282 347 383-384 427 442 445-446* 470, Fryske Akademy Leeuwarden 2003
Zandt: de orgelgeschiedenis van de Grote- of St Martinuskerk te Dokkum (1584-1979)14 foto's*
Tijdschriften en andere uitgaves
contactbrief voor kerkenverzamelaars 44(2000)32
de Mixtuur 17(1975)350 354, 39(1982)362, 40(1982)366 371* 374, 45(1984)597-608 (5 foto's*) 614, 51(1985)28 31
het Orgel 7/8(1968)195, 2(1969)44, 5(1974)183-184, 10(1975)309, 11(1980)369-370*, 1(1985)23
kerkepadgids (1986)17-18 (4 foto's*)
organist & eredienst 2(1980)41-42

Koororgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde Grote of Sint Martinuskerk Dokkum 2015 -

Orgelhistorie

b: Orgelmakerij Bakker & Timmenga, Leeuwarden vóór 1979, het orgel was in eigen beheer gemaakt tijdens een rustige periode met gebruikmaking van een bestaande windlade uit ca. 1800 en enig ouder pijpwerk uit ca. 1700. Nieuwe quasi-historiserende orgelkast van eikenhout. De fluitregisters Holpijp 8 en Fluit d'Amour 4 zijn nieuw gemaakt; M I: Man 6
o: Fa. Bakker & Timmenga, Leeuwarden 1979 naar LEEUWARDEN Tentoonstelling "Achter het Friese orgelfront" in het Fries Museum; M I ap: Man 6
o: Fa. Bakker & Timmenga, Leeuwarden 1981 naar LEEUWARDEN Ned Hervormde kerk De Open Hof (het orgel kwam op proef)
- het orgel werd in december 1981 aangekocht door De Open Hof; M I ap: Man 6
- het orgel is in 2013 door Orgelmakerij Bakker & Timmenga te Leeuwarden ingenomen en stond te koop
o: Fa. Bakker & Timmenga, Leeuwarden 2015; als koororgel M I ap: Man 6
het orgel is op 29 november 2015 in gebruik genomen. Het koororgel is geplaatst op de overgang van het schip naar het koorgedeelte.

Dispositie

1979 (Bakker & Timmenga):
Manuaal C-f3
Prestant 8 discant, Holpijp 8 bas/discant, Prestant 4, Fluit d'Amour 4, Quintfluit 3, Octaaf 2, Tremulant
Verschuifbaar klavier (de stemming van het oude pijpwerk is een halve toon hoger dan a1 = 440 Hz.

Geen
foto
beschikbaar

Bronvermelding van het koororgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
contaktbrief voor kerkenverzamelaars 118(2017)6
Laatste update: 2018-10-24 14:23:05