Hervormde kerk St Martinus - St Martinustsjerke
In gebruik
Foto: Maria Veldmans
Tsjerkepaed 1
Tzummarum (Tsjummearum)
Gemeente Franekeradeel
Friesland

(Kerk)gebouw

Op de kwelderwal tussen Sexbierum en Minnertsga vestigden zich de eerste bewoners vanaf ± 200 na Christus. Rond 800 ontstond hier permanente bewoning. De invloedrijke Fries Tjedmar woonde er. Zijn woonstede werd Tjedmarhiem genoemd: hiervan is Tzummarum afgeleid.
In de middeleeuwen werd op deze plek een tufstenen romaanse kerk gebouwd, gewijd aan Sint Martinus van Tours.
De klok uit 1531 van de bekende gieters Gerard van Wou en Johan ter Stege werd ingewijd door de abt van Lidlum, Johannes Keppel, en laat nog iedere dag zijn bronzen geluid horen.
In de jaren 1875/78 werd de vervallen kerk afgebroken en vervangen door een neogotische kruiskerk gebouwd aan de laatgotische begin 16e-eeuwse toren. Architect H.R. Stoett uit Leeuwarden liet zich inspireren door deze toren. De toren heeft vier geledingen met spits- en korfboognissen en een ingesnoerde spits. Elementen die ook in het smeedijzeren hek rond het kerkhof zijn verwerkt. Het lage zadeldak van de toren werd vervangen door een hoge achtzijdige spits.
De kerk was in de 19e eeuw nogal vrijzinnig georiënteerd. Er ontstond een rechtzinnig hervormde evangelisatie met een eigen gebouw aan de Bourren 56 (zie daar).
Bij een modernisering in 1951 door een plaatselijke timmerman ging een groot deel van het oorspronkelijke interieur verloren. De kostbare gebeeldhouwde banken zijn verloren gegaan. Oude familiewapens en grafzerken zijn gelukkig bewaard gebleven en liggen nu in de toren. Het tongewelf werd verborgen achter een verlaagd plafond. De kansel, kerkenraadbanken, psalmborden in neogotische stijl, deuren en een wandbetimmering met neo-renaissancedetaillering bleven behouden.
In de jaren 2005/06 vond een restauratie plaats en kreeg de kerk de oude naam terug. Tijdens de restauratie werd gekerkt in de Gereformeerde kerk uit 1942 aan de Buorren 33 (zie daar). Van de opbrengt van de verkoop van de Gereformeerde kerk is in de loop van 2005 de Hervormde kerk gerestaureerd en heringericht. Na de restauratie van het dak werd het interieur aangepakt. De oude preekstoel is er nog wel, maar wordt niet vaak meer gebruikt.
De toren is een rijksmonument en eigendom van de gemeente Franekeradeel.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
250 jaar Orgelmaker Vermeulen 105
Jongepier, Jan: achter het Friese orgelfront-tentoonstelling orgelbouw (1776-1926)38
Talstra, Frans: langs nederlandse orgels I 32, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Vlagsma: de Friese orgels (1500-1750)22 59 130 132 136 197-198 226 288 315, Fryske Akademy Leeuwarden 2003
Tijdschriften en andere uitgaves
contactbrief voor kerkenverzamelaars 56(2006)18, 61(2009)21, 62(2009)24, 63(2010)22
de Mixtuur 11(1973)204, 25(1978)566, 68(1991)428
het Orgel 3(1974)110
het Orgelblad V(1962)23 39-40

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Hervormde kerk St Martinus - St Martinustsjerke Tzummarum -

Orgelhistorie

b: vóór 1580
orgel vanaf 1580 niet meer gebruikt
orgel vóór 1660 weer gangbaar gemaakt
de deur bij het orgel in 1586 dicht gemaakt door Gosse Taekes, oude orgel inclusief het balkon afgebroken ?
onderhoud en stemmen door Meijnert Egberts te Berlikum 1662 tot 1667
onderhoud vanaf 1667 Harmen Jans met zijn zoon Jan te Berlikum
r: Harmen Jans, Berlikum 1670
b: Harmen Jans en Jan Harmens Kamp, Berlikum 1674/75; orgel geplaatst boven de kansel
de organisten Claes Foppes Garama uit Franeker en Evert Havercamp uit Leeuwarden keurden het orgel op 16 juni 1675
onderhoud 1676 tot 1690 Harmen Jans te Berlikum
r: Harmen Jans, Berlikum 1679; schoonmaak en reparatie
onderhoud Jan Harmens te Berlikum 1682 en 1683; stellen
r: Jan Harmens en zoon Jan Harmens, Berlikum 1684; orgel verbeterd; M I:
onderhoud en stemmen Jan Harmens te Berlikum 1694 tot 1713
r: Jan Harmens en zoon Harmen, Berlikum 1695; reparatie en schoonmaak
b: L.J. en J. van Dam, Leeuwarden 1821; M II ap: 14 registers (volgens Broekhuyzen)
orgel in 1877 door Van Dam ingenomen en verkocht aan de Gereformeerde kerk te GOES
b: Fa. L. van Dam & Zn., Leeuwarden 1877/78; de neogotische kas werd net als het kerkinterieur ontworpen door de architect Stoett
o/r: binnen de kerk Fa. Bakker & Timmenga, Leeuwarden 1951, het orgel werd naar de torenzijde tegenover de kansel verplaatst; M II ap: Hw 10-Bov 6
r: Jos Vermeulen, Alkmaar 1978; M II ap: Hw 10-Bov 6
orgel bij in gebruikname bespeeld door adviseur Jan Jongepier te Purmerend
r: Flentrop Orgelbouw, Zaandam 2009; Dulciaan in Van Damfactuur op de lege sleep met de naam muette

Dispositie

1976:
Hoofdwerk (manuaal I)
Bourdon 16, Prestant 8, Viola 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Roerfluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Cornet IV discant, Trompet 8 bas/discant
Bovenwerk
Salicionaal 8, Viole de Gambe 8, Roerfluit 8, Salicet 4, Fluit Travers 4, Gemshoorn 2
Pedaal
aangehangen

Geen
foto
beschikbaar

Bronvermelding van bovenstaand orgel

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig
Laatste update: 2018-06-22 11:46:42