Waalse kerk hoofdorgel
Overgenomen
Grote Kerkstraat 222
Leeuwarden (Ljouwert)

Gemeente Leeuwarden
Friesland

(Kerk)gebouw

De Waalse gemeente bestond reeds vanaf 1579 maar kreeg pas in 1653 van de Staten van Friesland toestemming om in de openbaarheid te treden.
Kapel gebouwd in 1530. De diensten werdeb vroeger gehouden in het Frans, ooit de voertaal van de europese elite.
In 1530 werd de kapel ingewijd, als patronen klooster van de Twaalf Apostelen en St Catharina,
De kapel was vanaf 1539 de kloosterkapel van de Witte Nonnen of Zusters Dominicanessen. Dit Sint Catharinaklooster van de Dominicanessen is in 1509 gesticht door Welmoed Hemmesdochter, gevestigd in de Speelmansstraat.
De kapel is later sterk gewijzigd.
Eenvoudige voorgevel met classicistische ingang uit de 17e eeuw en een koepeltorentje in de Grote Kerkstraat.
De kapel is in 1659 als vergaderplaats aan de Walen toegewezen.
Het kerkgebouw was eigendom van de provincie en viel onder het beheer van Gedeputeerde Staten van Friesland. Een lid van dit college - Willem van Haren - kreeg reeds op 20 december 1736 de opdracht om voor het orgel een geschikte plaats te zoeken. Op 13 juli 1737 werd gedeputeerde Sixma belast met de voorbereidingen voor de bouw van het orgel.
De Staten van Friesland zorgden voor het herstel en de inrichting van de kerk.
Men besloot op 30 april 1737 een houten gewelf aan te laten brengen door timmerman Hendrik Hardenberg. Het gewelf werd verhoogd om het orgel er onder te kunnen plaatsen.
Het balustradesnijwerk van Jaen Oenema met twee fraaie gebeeldhouwde wapens van de schenkster prinses Anna van Hannover en haar in 1711 verdronken echtgenoot Willem Karel Hendrik Friso werd in 1742 geschonken door de Staten van Friesland.
Het koor van de kapel is in 1839 gesloopt
Bij opheffing van de Waalse gemeente in 1888 werd het orgel in vruchtgebruik gegeven aan de Hervormde Kerk.
De kerk is een Rijksmonument.
De kerkvoogdij van de hervormde gemeente heeft in 1981 architect Kijlstra te Beetsterzwaag opdracht gegeven een restauratieplan te maken voor de kerk.
Restauratie tussen 1985 en 1987.
Alleen nog bijzondere diensten in deze kerk (af en toe in het Frans.
Begin april 1987 is de gerestaureerde kapel als multi-cultureel centrum in gebruik genomen.
Het kerkbestuur van de Hervormde gemeente overweegt in 1993 de Waalse kerk af te stoten. De kerk is nu in gebruik bij vieringen de Remonstrantse Broederschap.

Bronvermelding van het (kerk)gebouw

Boeken
Geen informatie aanwezig
Tijdschriften en andere uitgaves
Geen informatie aanwezig

Hoofdorgel

Orgel locaties

Naam gebouw Plaats Periode
Waalse kerk hoofdorgel Leeuwarden -

Orgelhistorie

b: Johann Michaell Schwartzburg (1696/1748), Leeuwarden 1735/40, geschenk van prinses Anna Louisa van Hessen-Kassel, dochter van de Engelse koning George II. Maria Louise ("Marijke Meu"), weduwe van prins Willem Carel Hendrik Johan Willem Friso van Oranje en Nassau (de latere stadhouder Willem IV). De kas werd in 1740 gebouwd en geschilderd en het snijwerk verguld door schilder Justus Wierde; M II ap: Hw-Onderpos
- de galerij met Rugwerk werden gefinancierd door de Staten van Friesland
de bouw van het orgel werd begeleid door de organist van de Grote kerk Reijnoldus van Oevering
Op 29 april 1740 was het orgel afgewerkt. Het orgel is op 1 mei 1740 in gebruik genomen
- onderhoud door Reijnold Popma van Oevering vanaf 7 januari 1741 tot 1762
- Het snijwerk aan de balustrade uit 1742 bevat de wapens van de prins en prinses
- onderhoud vanaf 1762 door Sijbe Pieters de Vries
r: Fa. L. van Dam & Zn., Leeuwarden 1854; orgel sterk gewijzigd, nieuwe windlade voor het Onderpositief als Bovenwerk achter het Hoofdwerk, voorzien van een zwelkast. Cornet Hw vervangen door een Bourdon 16 op het nevenwerk, de Prestant 8 discant werd aangevuld met pijpen voor de bas, Quintadeen 8 vervangen door een Viola di Gamba 8, nevenwerk aangevuld met Roerfluit 8 en Fluit travers 4; M II ap: Hw 8-Ow 7;
r: Fa. L. van Dam & Zn., Leeuwarden tussen 1854 en 1885; Hoofdwerkmixtuur werd Fluit 4
r: Fa. D.A. Flentrop, Zaandam 1951/52; het orgel werd ingrijpend veranderd. De Bourdon 16 van het Hoofdwerk werd op het pedaal geplaatst op een pneumatische lade, op zijn plaats werd een Mixtuur geplaatst. Het Nevenwerk herkreeg Quintadena 8, terwijl Viola 8 en Salicet 4 het veld ruimden voor Prestant 4, Quint 1 1/3 en Sesquialter, de achterzijde van de kast werd opnieuw vergroot. De zwelinrichting vervalt, oude windvoorziening wordt verwijderd, enkele dispositiewijzigingen worden ongedaan gemaakt, herintonatie op verlaagde winddruk; M II Pn vp: Hw 8-Ow 8-Ped 1
adviseur Piet Post te Leeuwarden
- oorspronkelijk was de eiken kast waarschijnlijk blauw geverfd; thans was de kleur imitatie-eiken
- in 1986 verscheen een historisch rapport van Jan Jongepier: de werkzaamheden van 1950 waren desastreus voor het orgel. Het orgel bleek rond 1995 niet meer te gebruiken
r: Fa. Bakker & Timmenga, Leeuwarden 1986. De windvoorziening werd gedemonteerd. Een uitbouw uit 1952 werd verwijderd. In het kader van de kerkrestauratie werd de orgelkas met het snijwerk uit 1740 hersteld. De oorspronkelijke kleuren (twee tinten blauw) zijn teruggevonden, de aanwijzingen weer aangebracht op orgelkas en balustrades.
- Het orgel was tengevolge van een aangebrachte verwarming geheel onbruikbaar geworden. Voor het orgel werd een restauratieplan opgesteld en ingediend. Tot 2001 was een klein positief in gebruik van Fama & Raadgever met drie stemmen (fluiten 8', 4' en 2', alle gehalveerd), afkomstig van een particulier in Beetsterzwaag
r: Fa. Bakker & Timmenga, Leeuwarden 2001/02 waarbij de in 1854 ontstane situatie werd gereconstrueerd; M II ap: Hw 8-Bw 7
adviseur Jan Jongepier

Dispositie

1738 (volgens het bestek):
Manuaal (I) C-c3
Prestant 8, Holpijp of Quintadeen 8, Holpijp of Quintadeen 8, Octaeff 4, Quint 3, Octaeff 2, Cornet IV, Trompet 8
Posityff (II) C-c3
Prestant 8 discant, Holpijp 8, Solliutionael 4, Nagthoorn 2, Dolciaan 8
Pedael C-d1
Aangehangen
Koppel Manuaal - Posityff
Tremulantkoppeling, twee affsluiting en een windlossing
Vier Blaasbalken
 
1788 (volgens Dispositiën van Nicolaes Arnoldi Knock):
Manuaal C-c3
Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Quint 2 2/3, Octaaf 2, Mixtuur IV-VI, Cornet IV discant, Trompet 8
Onderwerk C-c3
Prestant 8, Quintadeen 8, Salicionaal 2 2/3, Nachthoorn 2, Dulciaan 8, Tremulant
Pedaal
aangehangen
Koppeling
Afsluiting, Ventiel
 
1885 (volgens van ’t Kruijs):
Hoofdmanuaal
Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Trompet 8
Bovenmanuaal
Prestant 8, Viola 8, Roerfluit 8, Salicet 4, Flûte Traverse 4, Nachthoorn 2, Dulciaan 8
Pedaal
aangehangen
Afsluitingen, Tremulant, Ventiel, Zwel
 
1952 (Schwartsburg/Flentrop):
Hoofdwerk (I) C-c3
Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quint 3, Octaaf 2, Mixtuur IV-VI, Trompet 8
Bovenwerk (II) C-c3
Roerfluit 8, Quintadeen 8, Prestant 4, Fluit 4, Gemshoorn 2, Quint 1 1/3, Sesquialter II, Dulciaan 8
Pedaal C-d1
Bourdon 16 (Pn.)
Manuaalkoppel, Pedaalkoppel
 
2002 (Schwartsburg/Bakker & Timmenga):
Hoofdwerk (I) C-c3
Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Fluit 4, Quintfluit 3, Octaaf 2, Mixtuur IV-VI 1, Trompet 8
Bovenwerk (II) in zwelkast C-c3
Prestant 8, Roerfluit 8, Viool de Gamba 8 (C-H in Roerfluit), Salicionaal 4, Fluit Travers 4, Nachthoorn 2, Dulciaan 8
Pedaal C-d1
Aangehangen
Werktuiglijke registers: klavierkoppel, Treblant (gehele werk). Twee afsluitingen,.Windloser
Toonhoogte a1 = 430 Hz. Temperatuur: evenredig zwevend. Winddruk: 62 mm. WK.
Mechanische sleepladen

Bronvermelding van het hoofdorgel

Boeken
Bakker: een nieuw orgel voor de Oud Gereformeerde gemeente te Ede 14
Gregoir, Edouard Georges Jacques (1822-1890): Historique de la facture et des facteurs d'orgues, Antwerpen (1865)173
Jongepier, Jan: frieslands orgelpracht I 27*; uitgave Boeijenga, Sneek 1970
Kruijs, M.H. van 't: disposities der verschillende orgels (1885)115, uitgave Frits Knuf, Amsterdam 1972
Talstra, Frans: langs nederlandse orgels I 33 107*, uitgave Bosch & Keuning te Baarn
Vlagsma: de Friese orgels (1500-1750)83-84 147 156 163-165** 264 277 381 427 436 464 466 469 470, Fryske Akademy Leeuwarden 2003
Tijdschriften en andere uitgaves
75 jaar Flentrop orgelbouw 37 53
contactbrief voor kerkenverzamelaars 5(1981)14, 18(1987)14, 23(1990)17, 29(1993)18
het Orgel 6(1954)96, 9(1987)325, 6(1994)208
kerkepadgids (1984)99*
orgelkalender 2003 de Orgelvriend*
Laatste update: 2018-09-25 18:17:55